/ /کتاب القضاء

موضوع: کتاب القضاء/ /

نکته ای که در خور بیان است آن است که در برخی از روایات عبارت «واسِ بین المسلمین» و در برخی دیگر عبارت «ساوِ بین المسلمین» آمده است و این به اندکی توضیح نیاز دارد. اینگونه به نظر می رسد که در نسخه هایی که در آنها «واسِ بین المسلمین» آمده است تصحیفی رخ داده است چرا که آنچه که با این مقام و این مبحث تناسب دارد مساوات است نه مواسات و قرائن مقالیه و مقامیه نیز این را تایید می کنند. چرا که سخن از مساوات و برابری در میان مسلمین است و این معنی با ماده مساوات تناسب دارد نه با ماده مواسات که به معنی یاری کردن است. به ویژه که حضرت می فرمایند «بین المسلمین» و بینونت با ماده مساوات تناسب دارد و در مواسات بینونتی در کار نیست. گذشته از این مواسات در نگاه کردن و سخن گفتن و نشستن هم که حضرت پس از آن فرموده اند تناسب ندارد و معنای روشنی را ادا نمی کند. در منابع عامه نیز این روایت به نقل از پیامبر اکرم اسلام (ص) با تعبیر «ساوِ بین المسلمین» آمده است. روایت دیگری از امام رضا علیه السلام در کتاب دعائم الاسلام و مستدرک وسائل و بحار الانوار آمده است که حضرت فرموده اند:

اِعْلَمْ أَنَّهُ يَجِبُ عَلَيْكَ أَنْ تُسَاوِيَ بَيْنَ اَلْخَصْمَيْنِ حَتَّى اَلنَّظَرِ إِلَيْهِمَا حَتَّى لاَ يَكُونَ نَظَرُكَ إِلَى أَحَدِهِمْ أَكْثَرَ مِنْ نَظَرِكَ إِلَى اَلثَّانِي

بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام ج ۱۰۱، ص ۲۷۶

نکته ای که این روایت را از باقی روایات متمایز می کند آن است که حضرت در این روایت با تعبیر «یجب علیک ان تساوی» به صراحت رعایت مساوات را واجب شمرده اند. این بیان حضرت آشکارا به یک حکم فقهی و تکلیفی اشاره دارد نه به یک توصیه اخلاقی. اطلاق سخن حضرت در این روایت رعایت تساوی میان خصمین در همه فرآیند داوری از آغاز تا انجام را در بر می گیرد.

شاید کسی خرده بگیرد که عدم تساوی در نگاه و سخن لزوماً به معنی عدم تساوی در داوری نیست لذا این روایات به معنی استحباب هستند ولی ما پاسخ می دهیم هنگامی که حضرت در مقدمات قضاء، امر به مساوات می فرمایند پس به طور مؤکد و به طریق اولی در اصل قضا واجب است که مساوات رعایت شود. در روایت دیگری امام صادق علیه السلام از امیرالمومنین علیه السلام نقل می کنند که آن حضرت به خلیفه دوم فرمودند:

قال أبو عبد اللّٰه عليه السّلام : قال أمير المؤمنين عليه السّلام لعمر بن الخطّاب ثلاث إن حفظتهن و عملت بهن كفتك ما سواهن و إن تركتهن لم ينفعك شيء سواهن قال و ما هن يا أبا الحسن قال إقامة الحدود على القريب و البعيد و الحكم بكتاب اللّٰه في الرضا و السخط و القسم بالعدل بين الأحمر و الأسود فقال له عمر لعمري لقد أوجزت و أبلغت.

تهذيب الأحکام ج ۶، ص ۲۲۷

حضرت می فرمایند سه کار است که اگر انجام دهی تو را از کارهای دیگر بی نیاز می کنند و اگر انجامشان ندهی کارهای دیگر سودی برای تو نخواهند داشت. نخست اجرای حدود الهی بر آشنا و غریبه، دوم حکم به کتاب خدا در حال خرسندی و خشم و سوم تقسیم عادلانه بیت المال میان همه مسلمین. عمر گفت به جانم سوگند که کوتاه و رسا گفتی.