/استقلال قاضی /فقه القضا

موضوع: فقه القضا/استقلال قاضی /

قاعده استقلال قاضی می تواند فروع پرشماری داشته باشد که برخی از آنها را نام می بریم.

فرع نخست اینکه استقلال قاضی تکالیفی را بر دوش قاضی می نهد. برای نمونه بر قاضی واجب است که مقدمات و پیش نیازهای استقلال خویش را فراهم نموده و همچنین واجب است که از استقلال خویش پاسداری کند. قاضی باید از هر عامل بیرونی و درونی که استقلال او را از میان می برد دوری نماید. فرع دوم اینکه هیچ کس حتی ولی امر و قاضی القضاة که فرادست قاضی هستند حق ورود و دخالت در فرآیند دادرسی را ندارند. البته اگر روشن شود که قاضی در حکم خود خطا یا تخلف کرده است مقامات فرادست او نه تنها حق بلکه وظیفه دخالت دارند چرا که خطا و تخلف او موجب تباه شدن حق ستمدیدگان خواهد شد. کما اینکه در داستان «دِرء طلحه» امیرالمومنین علیه السلام استقلال قاضی را از آغاز پاس داشتند تا اینکه خطاهای شریح قاضی بسیار شدند و در آنجا حضرت در امر قضاوت او دخالت کردند همچنین مقامات فرادست قاضی برای یاری و مساعدت قاضی می توانند در امر قضا ورود کنند به شرط آنکه ورود آنها استقلال قاضی را از میان نبرده و به آن خدشه ای وارد نسازد. فرع سوم اینکه قاضی اگر منصوب امام معصوم یا ولی امر است برای قضاء باید به اجتهاد خویش داوری کند و اگر از قبل ایشان برای قضاء مأذون است باید به رأی و نظر ولی امر یا طبق قانون داوری نماید. بر قاضی مجتهد جایز نیست که بر خلاف رای و نظر اجتهادی خویش داوری کند و اگر بر خلاف نظر اجتهادی خود قضاوت کند چه بسا از اساس این حکم نافذ نباشد چرا که استقلال علمی قاضی در آن رعایت نشده است. اگر هم زمانی قاضی ببیند که رای اجتهادی او تبعات منفی ملی دارد باید پرونده را نپذیرد و آن را به دیگری مثلاً یا به یک قاضی مأذون که بر اساس رای ولی فقیه قضاوت می کند یا به یک قاضی مجتهد دیگر که رای او تبعات منفی ملی ندارد احاله کند. اجتهاد از خاستگاه های مهم استقلال قاضی است و قاضی باید به آن ملتزم باشد.

فرع چهارم قاعده «استقلال قاضی» آن است که قاضی نباید از کسی که در مظان به هم زدن استقلال اوست هدیه بپذیرد.

فرع پنجم آن است که اگر پس از صدور حکم ثابت شود که قاضی به هر دلیل در صدور این حکم استقلال رای نداشته است و بدین سبب در خطا یا تخلف افتاده است در این صورت صدور این حکم قضاوت قلمداد نمی شود و این حکم باطل است و باید این پرونده به قاضی دیگری ارجاع شود و چه بسا در صورت تکرار لازم باشد که این قاضی عزل شود.‌

قاضی گرچه باید به فتوای خویش داوری کند و نباید بر اساس فتوای کسی حتی مجتهد اعلم یا ولی امر قضاوت کند ولی باید از احکام حکومتی ولی امر پیروی کند و این خدشه ای به استقلال او وارد نمی آورد.