/ /فقه القضا

موضوع: فقه القضا/ /

امیرالمومنین علیه السلام در ادامه عهدنامه مالک اشتر می فرمایند:

وَ اَوْقَفَهُمْ فِی الشُّبُهاتِ

این فراز از سخن ایشان را به دو گونه می توان معنی کرد. نخست اینکه قاضی باید در روبرویی با شبهات بیش از دیگران توقف و درنگ داشته باشد و شتاب نکند. معنای دوم آن است که قاضی نسبت به شبهات از دیگران واقف تر و آگاه تر است و متشاهات را به خوبی از هم تمییز و تشخیص می دهد. حضرت در ادامه می فرمایند:

وَآخَذَهُمْ بِالْحُجَجِ

این فراز هم دو معنی دارد که هر دو درست هستند. نخست اینکه قاضی باید نسبت به دیگران نیرو و توان بیشتری برای احتجاج و استدلال داشته باشد. و دوم اینکه حکمی که صادر می کند باید مبتنی بر حجج و ادله فراوانی باشد و نباید با حجت و دلیل اندک حکم قطعی صادر کند.

وَأَقَلَّهُمْ تَبَرُّماً بِمُرَاجَعَةِ الْخَصْمِ

و قاضی باید نستوه باشد و نباید زود از مراجعه متخاصمین به ستوه آمده و خسته شود.

وَأَصْبَرَهُمْ عَلَى تَکَشُّفِ الاُْمُورِ

و قاضی باید در کشف امور بسیار بردبار و شکیبا باشد.

وَأَصْرَمَهُمْ عِنْدَ اتِّضَاحِ الْحُکْمِ

و هنگامی که حکم برای او آشکار شد باید بسیار قاطع باشد.

مِمَّنْ لاَ يَزْدَهِيهِ إِطْرَاءٌ وَلاَ يَسْتَمِيلُهُ إِغْرَاءٌ وَأُولَئِکَ قَلِيلٌ

و از کسانی نباشد که گرفتار خودپسندی و خودبزرگ بینی هستند و در پایان بیان صفات قاضی حضرت می فرمایند ای مالک چنین کسانی اندک هستند.

ثُمَّ أَکْثِرْ تَعَاهُدَ قَضَائِهِ

در ادامه حضرت می فرمایند ای مالک پس از گماردن قاضی پیوسته از کردار و رفتار او نگاهبانی و دیدبانی کن و بر عملکرد او نظارت کرده و احکامی که صادر می کند را وارسی کن.

وَافْسَحْ لَهُ فِي الْبَذْلِ مَا يُزِيلُ عِلَّتَهُ وَتَقِلُّ مَعَهُ حَاجَتُهُ إِلَى النَّاسِ

و آنقدر نسبت به قاضی دست گشاده داشته باش و حقوق بسنده و کافی به او بده که جایی برای لغزش او باقی نماند و نیازی به مردم نداشته باشد. نباید شرایط معیشت قاضی به گونه ای باشد که در معرض رشوه قرار بگیرد.

وَأَعْطِهِ مِنَ الْمَنْزِلَةِ لَدَيْکَ مَا لاَ يَطْمَعُ فِيهِ غَيْرُهُ مِنْ خَاصَّتِکَ لِيَأْمَنَ بِذَلِکَ اغْتِيَالَ الرِّجَالِ لَهُ عِنْدَکَ

قاضی باید بالاترین جایگاه اجتماعی را دارا باشد. قاضی باید چنان جایگاه والایی در اجتماع داشته باشد که هنگام برخورد با بلندپایگان دولت احساس زبونی و فرودستی نکند. آنچنان مقامی که کسی به بدگویی و سخن چینی از او در نزد تو طمع نکند و او از بدگویی و بدخواهی دیگران در نزد تو در امان باشد.

فَانْظُرْ فِي ذَلِکَ نَظَراً بَلِيغاً

بسیار در گماردن قاضی و رعایت شرایط بالا دقت و موشکافی کن

فَإِنَّ هَذَا الدِّينَ قَدْ کَانَ أَسِيراً فِي أَيْدِي الاَْشْرَارِ، يُعْمَلُ فِيهِ بِالْهَوَى، وَتُطْلَبُ بِهِ الدُّنْيَا

چرا که دین این مردم اسیر دست عده ای بدکار شده است و در دین طبق هوای نفس عمل کرده اند و با آن به طلب دنیا پرداخته اند. یعنی تو ای مالک باید با اصلاح دستگاه قضا این کاستی ها را چاره کنی.