/قاعده استقلال قاضی /کتاب القضاء

موضوع: کتاب القضاء/قاعده استقلال قاضی /

برای اثبات قاعده استقلال قاضی به برخی از آیات قرآن کریم نیز می توان تمسک کرد. از جمله این آیه شریفه:

﴿يَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاكَ خَلِيفَةً فِي الْأَرْضِ فَاحْكُمْ بَيْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَىٰ فَيُضِلَّكَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ ۚسوره ص آیه ۲۶﴾

گفتیم قاضی هم در آفاق و برون و هم در انفس و درون باید مستقل و خودایستا باشد. باید صفاتی را داشته باشد که به قضاوت و داوری مستقل منتهی می شوند. شرطی مانند شرط اجتهاد برای آن این که قاضی در علم پیرو و پشت‌گرم به غیر نباشد بلکه استقلال علمی داشته باشد و در حکمی که صادر می کند مقلد نباشد. صفاتی مانند اخلاص، شجاعت، صراحت، انصاف و اینکه قاضی طاغوت اخلاقی و نفسانی و یا طاغوت سیاسی نباشد. خداوند به حضرت داوود می فرماید ما تو را خلیفه خود در زمین قرار دادیم و از آنجا که خداوند آن حضرت را حاکم شرعی قرار داده است ایشان میان مردم به حکم و قضاوت می پردازد. سپس خداوند می فرماید مبادا از خواهش نفس پیروی کنی که در این صورت راه خدا گم کرده و از آن بیرون خواهی شد. این آیه نشان می دهد که قاضی باید از درون نیز از هوای نفس آزاد باشد وگرنه از استقلال بایسته و شایسته برای امر قضا برخوردار نخواهد بود. صفت استقلال انفسی از آن درجه از اهمیت برخوردار بوده است که خداوند متعال به حضرت داوود با وجود عصمت ایشان این توصیه را می فرماید. آیات دیگری که می توان به آنها برای اثبات قاعده استقلال قاضی دست یازید آیات شریفه ذیل هستند

﴿وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَسوره مائده آیه ۴۴وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَسوره مائده آیه ۴۵وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَسوره مائده آیه ۴۷﴾

قاضی باید بما انزل الله حکم کند و هنگامی که قاضی اسیر هوای نفس باشد نمی تواند بما انزل الله داوری نماید. قاضی باید از تاثیر پذیرفتن از تطمیع، تهدید و تخویف برکنار باشد و الا نمی تواند با استقلال داوری کند. همچنین اگر قاضی توان اجتهاد نداشته باشد در معرض آن است که حکم خدا را نشناسد و نتواند بما انزل الله حکم کند. و اگر قاضی بما انزل الله حکم نکند بنابر آنچه خداوند در آیات بالا فرموده است در زمره کافرین، ظالمین و فاسقین در خواهد آمد. از این روی استقلال قاضی در گرو آن است که بما انزل الله حکم کند. در روایات ما نیز ادله فراوانی بر شرط استقلال قاضی دلالت دارند. یکی از مهمترین آنها سخن امیرالمومنین علیه السلام خطاب به مالک اشتر در عهدنامه مالک است که حضرت به عوامل بیرونی و درونی که استقلال قاضی را به مخاطره می افکنند اشاره می کنند و می فرمایند:

ثُمَّ اخْتَرْ لِلْحُکْمِ بَيْنَ النَّاسِ أَفْضَلَ رَعِيَّتِکَ فِي نَفْسِکَ، مِمَّنْ لاَ تَضِيقُ بِهِ الاُْمُورُ وَلاَ تُمَحِّکُهُ الْخُصُومُ، وَلاَ يَتَمَادَى فِي الزَّلَّةِ، وَلاَ يَحْصَرُ مِنَ الْفَيْءِ إِلَى الْحَقِّ إِذَا عَرَفَهُ، وَلاَ تُشْرِفُ نَفْسُهُ عَلَى طَمَع، وَلاَ يَکْتَفِي بِأَدْنَى فَهْم دُونَ أَقْصَاهُ، وَأَوْقَفَهُمْ فِي الشُّبُهَاتِ، وَآخَذَهُمْ بِالْحُجَجِ وَأَقَلَّهُمْ تَبَرُّماً بِمُرَاجَعَةِ الْخَصْمِ، وَأَصْبَرَهُمْ عَلَى تَکَشُّفِ الاُْمُورِ، وَأَصْرَمَهُمْ عِنْدَ اتِّضَاحِ الْحُکْمِ، مِمَّنْ لاَ يَزْدَهِيهِ إِطْرَاءٌ وَلاَ يَسْتَمِيلُهُ إِغْرَاءٌ وَأُولَئِکَ قَلِيلٌ؛

برای قضاوت برترین افراد را برگزین افرادی که سختی های قضاوت آنها را در تنگنا قرار نمی دهد و دشمنی ها ایشان را از راه به بیراهه نمی کشانند و به لجاجت وا نمی دارند کسانی که اگر زمانی لغزیدند بر لغزش خود پافشاری نمی کنند و اگر فهمیدند که خطا کرده اند از بیان آن و بازگشت از حکم پیشین خود ابایی ندارند. کسانی که گرفتار آز و طمع نیستند و در مقام داوری به فهم سطحی بسنده نمی کنند بلکه به دنبال فهم ژرف و عمیق می روند. کسانی که به شبهات آگاه تر و در اقامه برهان و حجت از دیگران تواناتر هستند. کسانی که از مراجعه خصم خسته نمی شوند و در کشف امور شکیبا و بردبار هستند. کسانی که پس از آشکار شدن حکم بر آن استوار بوده و چاپلوسی و چرب زبانی دیگران در ایشان تاثیر نمی‌کند و چنین کسانی بسیار اندک هستند.