/ /فقه القضا

موضوع: فقه القضا/ /

علامه مجلسی می فرمایند از ظاهر این روایات اینگونه به ذهن می رسد که قضاء برای غیر معصوم جایز نیست چرا که صریحاً از نبی و وصی نبی نام برده اند ولی خود ایشان پاسخ می‌دهند که این برداشت نمی تواند درست باشد چرا که بی گمان پیامبر اسلام (ص) و امیرالمومنین علیه السلام قضاتی را برای داوری به بلاد مختلف روانه می کردند و این قضات با توجه به دوری راه و عدم دسترسی به معصوم بی تردید به اجتهاد و رأی خود داوری می نمودند. پس واژه «لنبی و وصی» به معنای انحصار نیست بلکه بدین معنی است که امر قضا در اصل و بالاصاله به نبی و وصی نبی اختصاص دارد ولی بالنیابه فقیه جامع الشرایط را نیز در بر می گیرد. اگر جز این باشد باید در درازای قرون یا امر قضا تعطیل شود و یا به طاغوت واگذار گردد. مرحوم علامه مجلسی درباره ظاهر این روایات و دلالت آنها بر حصر قضا در نبی و وصی نبی پاسخ دیگری نیز دارند که می فرمایند حصری که از ظاهر این روایات به چشم می خورد حصر حقیقی نیست بلکه حصر اضافی است یعنی واقعاً به معنای حصر امر قضا در نبی و وصی نیست بلکه بدین معنی است که امر قضا در میان نبی و وصی از یک سو و حکام و قضات جور از سوی دیگر و در نسبت با حکام و قضاة جور تنها به نبی و وصی نبی اختصاص دارد. گذشته از اینها پاسخ دیگری که می توان داد آن است که شاید مراد از «وصی نبی» وصایت کلامی یعنی به معنای وصی معصوم پیامبر نباشد چرا که نبی می تواند اشخاص غیر معصوم را نیز در امر قضاء وصی خویش قرار دهد. قرینه ای که برای این دلیل در دست است آن است که امام صادق علیه السلام می فرمایند به کسی رجوع کنید که عالم به قضاء باشد. بسنده کردن حضرت به این شرط نشان می دهد که مراد ایشان قاضی غیر معصوم است چرا که نمی توان معصوم را تنها با صفت عالم به قضاء بودن به شیعیان معرفی نمود بلکه باید صریحاً می فرمودند که به امام معصوم روی بیاورید. دو شرط حداقلی «العالم بالقضاء» و «العادل بین المسلمین» نشان می دهد که مراد حضرت تنها تحاکم به امام معصوم نیست. گرچه هر عالم عادلی نیز نمی تواند در امر قضاء ورود کند بلکه به نصب یا اذن معصوم نیاز دارد و اگر جز این باشد اختلال نظام رخ می دهد. پاسخ دیگر آن است که از اساس حتی اگر مسأله غیبت امام زمان هم پیش نیامده بود انحصار قضا در معصومین علیهم السلام عملی نبوده و نیست چرا که به لحاظ مکانی هم حضور معصوم در همه بلاد اسلامی و داوری و قضاء ایشان برای همه مسلمین شدنی نیست.