دروس فقه‌القضا - جلسه سي و هفتم سال تحصيلي جديد (قاضي تحکيم) - جلسه 324مستمر

موضوع: فقه القضا / /

فضای حکمیت میان زوجین فضای داوری و قضا نیست بلکه این یک راهکار اخلاقی و معنوی و روحی است و غایتش آشتی و همزیستی میان زن و شوی است و از سوی دیگر از جنس حکمیت میان متنازعین هم نیست چرا که در آنجا طرفین نزاع خود بدون واداشتن و الزام و دخالت غیر، فردی را بر می گزینند تا میان ایشان به حکمیت بپردازد حال آنکه در حکمیت میان زوجین، زن و شوی اصلأ در فرآیند برگزیدن حکمین دخیل نیستند. از سوی دیگر اینکه برخی گفته اند در حکمیت میان زوجین حکمین وکیل حاکم یا توده ی مسلمین یا اهلین یا حتی زوجین هستند نیز پذیرفته نیست. چون اساسأ جستار حکمیت میان زوجین از جنس امور حکومی نیست چرا که خانواده یک نهاد معنوی، عاطفی و اخلاقی است و پیوند ازدواج یک پدیده ی مقدس است. اینکه شاید زن و شوی زد و خورد کرده و به یکدیگر آسیب برسانند نمی تواند به تنهایی مایه ی دخالت حکومت در خانواده باشد و اگر جز این باشد حکومت باید در همه ی کشمکش های خانوادگی که هنوز از کرانه ی ستیز در سخن فراتر نرفته است ورود کند. اینکه بگوییم حکمین وکیل توده ی مسلمین یا اهلین یا خویشان و همسایگان هستند هم پذیرفته نیست چرا که فرنود و دلیلی در دست نیست که نشان دهد بر ایشان ورود به نزاع زوجین یا تعیین وکیل در چنین امری بایسته و واجب است. بلکه ظاهر ادله آن است که حکمین از آنجا که حل نزاع میان زوجین بر همه واجب است و همه نمی توانند به این امر مباشرت نمایند برگزیده می شوند تا این نزاع را چاره کنند یعنی وکالت دارند در فصل خصومت نه در استیفای حقوق یا منافع هر یک از زوج یا زوجه از دیگری بلکه عرف زمان نزول آیات و فضای اجتماعی، فرهنگی و سیاسی آن نیز نشان می دهد که حکمیت میان زوجین یک مسأله ی ارشادی است. در آن فضا و شرایط هماره اگر در خانواده ای نزاعی در می گرفت بزرگان قوم ورود کرده و به آن پایان می دادند چرا که خوف شقاق میان آنها بوده و ورود بزرگان و خویشان در نزاع زوجین پیشگیری از ویرانی یک کاشانه است چرا که شقاق درآمد و سرآغاز جدایی و طلاق است ولی سیاق ادله در اینجا سیاق قضا و ورود حاکم از باب داوری و قضا نیست گرچه حاکم هماره این اختیار را دارد که از باب رعایت مصلحت زوجین ورود کرده و اقدام قضایی نماید مثلاّ افزون بر خوف شقاق خوف قتل نیز در میان باشد ولی تا چنین خوف کلانی در کار نباشد ورود به عنوان حکم از باب اصلاح ذات البین یا مشاوره از سوی کارشناس است و واژه ی صلح و مانند آن که در قرآن آمده است نشان از آن دارد که حکمیت میان زوجین از باب اصلاح ذات البین بوده و نه از باب تکلیف بلکه از باب تطوع است. از سویی می توان این نوع از حکمیت را در غیر نزاع زوجین نیز به کار بست برای نمونه اگر میان دو شریک در امر تجارت نزاعی در گرفت بزرگان آن صنف دو فرد آشنا به امور آن صنف و آن تجارت را برای حل این نزاع برگزینند تا میان آنها به حکمیت بپردازند و این اساسأ در همه ی دنیا و همه نزاع ها یک امر عقلایی است که شرع نیز ما را بدان ارشاد فرموده است.