موضوع: المقصد الاول:فی الامر/الفصل الرابع:فی مقدمة الواجب /الاشکال علی التعریف

راه حل اشکال قسم دوم واجب نفسی

مرحوم آخوند فرمود: واجب نفسی را به «ما وجب لنفسه» و واجب غیری را به «ما وجب لغیره» تعریف کردند و واجب نفسی دو گونه است:

- واجبی که ذاتا محبوب است مانند معرفت الله که بنفسه محبوب و غایت الغايات است و ما فوق آن غایتی تصور نمیشود چون شناخت خداوند خود عالی ترین مرتبه کمال است که فرمود: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُون» ای لیعرفون پس نمی شود گفت معرفت الله برای آثارش واجب شده است زیرا معرفت الله غایتی خارج از خودش ندارد و وجوب هر چیزی برای معرفت الله و تقرب به اوست.

- واجبی که به جهت فواید مترتب بر آن واجب است.

اشکال

در این صورت دیگر تعریف واجب نفسی بر قسم دوم منطبق نیست یعنی واجب غیری می شود چون به جهت ترتب فوائد لازمه واجب شده است و اگر این فواید لازم نبودند امر به واجبات دارای این فواید نمی شد.

تبیین

در تقريرات (مطارح الانظار) یک جواب از شیخ انصاری استفاده میشود که فرمودند؛ هر چند نماز و روزه و امثال آن برای خواند خارج از خود واجب شده اند ولی نمیشود گفت واجب غیری و مقدمی هستند چون وجوب غیری و ،مقدمی تبعی و معلول وجوب ذى المقدمه است و باید دی المقدمه واجب باشد تا امری از آن به مقدمات سرایت کند و در واجبات تعبدیه و توصلیه فوائد و آثار مثل معراجیت و ناهی از فحشا و منکر بودن در صلات و جنة من النار اينها متعلق امر و ایجاب نیستند بلکه این آثار و نتایج بطور قهری بر واجبات بار میشوند و مقدور و در اختیار مکلف نیستند و شارع بخواهد بغیر مقدور امر کند قبیح است بنابراین امر بصلاة امر غیری و مقدمی برای رسیدن به واجب دیگر نیست.

جواب مرحوم آخوند به شیخ انصاری

ایشان می فرماید: هر چند این آثار تحت قدرت مکلف نیستند ولی چون اسباب آنها مانند نماز و روزه مقدور هستند قدرت بر سبب قدرت بر مسبب به حساب می آیند پس واجب نفسی همان آثار هستند و صلات و صوم نسبت به آنها واجب مقدمی و غیری هستند و نه نفسی استقلالی مگر اینکه برای نماز حسن ذاتی درست کنیم و شخص را بواسطه قدرت بر اسباب و آثار میشود گفت قدرت دارد و الا مثل تطهیر و تملیک تزویج و طلاق که از مسببات بر مسببات یعنی آثار . هم تولیدیه هستند مورد حکم تکلیف قرار نمی گرفتند.

اقول:

این جواب آخوند هر چند نسبت به کبری کلی قدرت بر سبب قدرت بر مسبب) صحیح است زیرا عقلا اگر کسی قدرت بر سبب کاری داشت قدرت بر آن کار هم دارد اما آنچه در ما نحن فيه مهم است نمی شود گفت بواسطه قدرت بر صلات آثارش میشود واجب نفسی و صلات میشود واجب غيري.