درس طبیعیات شفا - استاد حشمت پور

موضوع: تکون سنگ از باقیمانده آتش خاموش شده

فن الخامس: المعادن و آثار المعدنیه

فن پنجم: معادن و آثار معدنی

و قد صح عندى بالتواتر ما كان[1] ببلاد جوزجان فى زماننا[2] الذي أدركناه

من أمر جديد[3] لعله يزن مائة و خمسين منّا

داستان آهنی که شاید وزنش صدو پنجاه مَن[4] بود. سنگینی داشت.

سوال: سنگی که از فاصله ی زیادی بر زمین می خورد طبیعتا باید چندین بار بلند شودو دوباره به زمین بخورد، چگونه این است فقط دوبار از زمین بلند شده؟

جواب: این آهن سنگین بوده و در زمین گیر کرده. دفعه ی اول بیشتر فرو رفته اما به خاطر ضربه ای که داشته بلند شده، اما دفعه ی بعدی که ضربه اش شدید نبوده در همان گودال یا جایی دیگر فرو رفته اما چون شتاب قبلی را نداشته دیگر از جایش بلند نشده. زمین نیوری آن را گرفته و دیگر نتوانسته بلند شود.

آهن هایی که الان در اختیار ما هستند یکپارچه هستند. ذوب می شوند و بعد از آن خشک می شوند و یکپارچه می شوند. دانه دانه نیستند. اما این آهن اینگونه نبود. از ذرات گرد ریز که کنار هم چسبیده بودند تشکیل شده بودند. ایشان این ذرات به جاورسی[5] تشبیه می کند. آهن یکپارچه نبود و از براده ها و ذرات ریز تشکیل شده بود که هر براده شبیه جاورسی بود. کوچک و گرد بودند که به یکدیگر متصل شده بودند.

    1. تکون سنگ

    2. تکون سنگ بزرگ

    3. تکون چیزی که دارای ارتفاع است

يغافص طينا كثيرا .. یعنی غافلگیر می کند گل بزرگ لزج را، ناگهان بر گل زیادی که لزج هم هست فرو می آید. در نسخه ها بعافص آمده که صحیح نیست. عافصه یعنی با او کشتی گرفت که با اینجا مناسب نیست. البته بی مناسبت هم نیست می توان گفت آن حرارت با گل بزرگ کشتی می گیرد کنایه از این که بر آن مسلط می شود و آن را سفت کرده و تبدیل به سنگ می کند. اگر یغافص بگوییم بهتر است چون معنای دفعی می دهد و ایشان هم می خواهد بیان کند که سنگ بزرگ دفعتا حاصل می شود.