موضوع: اتحاد ومعقول

درتعقل اشیا سه امر دخیل است:عاقل، عقل ومعقول. همه ی حکما قبول دارند که عقل با معقول متحد است، اما دراتحاد عاقل با معقول اختلاف است. برای روشن شدن اتحادعقل با معقول باید ببنیم که مراد از عقل ومعقول چیست؟

مراد از معقول معقول بالذات است، که همان ماهیت وحقیقت اشیا است، نه معقول بالعرض که شی خارجی است همراه عوارض. ومراد از عقل ادراک معقولات است، نه چیزی دیگر، وادراک معقولات هم عبارت است از حصول معقول بالذات برای عاقل. پس عقل همان حصول معقول بالذات برای عاقل است وحصول یعنی وجود، بنابراین عقل همان معقول بالذات است وبعبارت دیگر عقل همان معقول من حیث هو المعقول یا معقول بالفعل است، نه شی خارجی که معقول بالقوه است.

عقل انسانی قبل از تعقل عقل بالقوه است همان طور که شی خارجی قبل از تعقل معقول بالقوه است، ووقتی که شی خارجی با تجرید از مواد معقول بالفعل شود عقل ما هم عقل بالفعل می شود. پس عقل بودن با معقول بودن اتحاد دارد، زماینکه معقول بالقوه است عقل هم بالقوه است، یعنی درحقیقت قبل ازوجود معقول عقل وجود ندارد، فقط قوه ی عقل وجود دارد وزمانی این قوه بالفعل می شود که معقول بالفعل شود. پس عقل انسانی بعد از تعقل همان معقول من حیث معقول یا معقول من جمیع الجهات ویا معقول بالفعل است.

عقول مفارق عقل بودن شان بالفعل است واز آنجای که عقل با معقول متحد است. پس عقول مفارق همان معقول من جمیع الجهات یا معقول من حیث هومعقول یا ومعقول بالفعل است. وچنین عقلی باید وجود داشته باشد.

متن:و قال في كتاب "ردّ التهافت": «و لمّا كانت معقولات الأشياء هي حقايق الأشياء، وكان العقل[:يعني عقل صرف] ليس شيئاً أكثر من إدراك المعقولات، كان[:جواب لمّا] العقل[:اي عقل الشي بعينه] هنا هو المعقول بعينه من جهة ما هو معقول، ولم يكن هناك[:انجاي كه معقول را بدست مي آوريم] مغايرة بين العقل و المعقول إلّا من جهة أنّ المعقولات هى معقولات أشياء ليست في طبيعتها عقلاً، و إنّما تصير[:اشيا] عقلاً بتجريد العقل صورَها من المواد، و من قبل هذا لم يكن العقل منا هو المعقول من جميع الجهات[:بل بالقوه]، فإن ألقي[:وُجد] شي‌ء في غير مادّة فإن العقل منه هو للمعقول من جميع الجهات و هو عقل المعقولات و لا بدّ[:وبايد چنين عقلي باشد]؛