موضوع: اضافه باري تعالي به معقولات

بحث دراین بود که علم باری تعالی به ماعدا صورمرتسم درذات باری تعالی است. اما ارتسام صوربه معنای قبول از غیر نیست تا با فاعل بودن باری تعالی منافات داشته باشد، بلکه ارتسام قبول به معنای قبول ماصدرعنه است که بافاعل بودن ساز گار است. بعبارت دیگر قبول دوصورت دارد: یکی قبول ماحصل فیه ودیگری قبول ماصدرعنه. قبول به نحو اول با فاعل بودن جمع نمی شود اما قبول به نحو دوم با فاعل بودن سازگار است.

اضافه به صورمعقوله دوگونه است: یکی اضافه به صور از حیثي که معقول محض اند ودیگر اضافه به صور از حیثي که موجود اند، بعبارت دیگر اضافه به صورمعقوله یا به لحاظ صدور آنها از ذات عاقل است ویا به لحاظ قبول آن از غیر است.

اضافه باری تعالی به صورمعقوله به لحاظ صدور آنها از ذات باری تعالی است نه به لحاظ قبول آن از غیر، چرا که اگر باری تعالی صور را از غیر قبول کند یا لازم می آيد که ذاتش را تعقل نکند، ویا لازم می آيد که ذات حق تعالی مبدأ این صور نباشد، وحال آنکه باری تعالی هم ذاتش را تعقل می کند وهم ذاتش علت ما عدا است،چنانكه درجايش بيان شده است. وهمین تعقل ذاتش از آن حیث که علت ماعدا است سبب صورمعقوله می شود. پس این صورلازم علم باری تعالی به ذاتش است واضافه باري تعالي به آنها ازحيث صدورآنها ازذاتش است نه از حيث قبول آن از غير.

بيان ملازمه: اگر باري تعالي ذاتش را تعقل كند وذاتش هم مبدأ ما عدا باشد از آنجای که علم به علت موجب علم به معلول است به صورمعقوله هم عالم است بدون اخذ از غیر. پس اگر از غير اخذ كند يا ذاتش را تعقل نكرده است ويا ذاتش مبدأ ماعدا نيست.

متن: تعليق: «إضافة الباري إلى هذه المعقولات إضافة محضة معقولة، لا إضافة المادة إلى الصّورة ـ أي القابل ـ أو وجود الصورة في المادّة، بل الإضافة له[:باري] إليها[:معقولات] و هي[:معقولات] معقولة لانّ من حيث هي موجودة؛ لأنّه يعقلها[:معقولات] من ذاته لا من خارج، و يعقل من ذاته أنّه مبدأ لها، وإن كان يعقلها[:معقولات] من حيث هي موجودة يكون [1]إمّا أن يكون لا يعقل ذاتَه و يكون يدرك الشي‌ء عند وجوده، [2]أو لا يكون مبدأ لها[:معقولات]، و هذا[:هردو] محال؛ فإنّه يعقل ذاتَه، و إدراكُه لها[:ذات] من حيثُ من شانها[:ذات] أن يفيض عنها[:ذات] كلّ موجود. و هذا الإدراك للذّات[:ادراك ذات ازحيث كه افاضه ي موجودات مي كند] يوجب الإدراك للأمر اللّازم لذاته، وهو[:امرلازم] صدور المفعولات عنه[وتعقل صدورمعقولات همان تعقل معقولات است]».