درس شوارق - استاد حشمت پور
94/02/16
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:
دليل اول بروقوع تخلخل وتكاثف
دليل برتخلخل وتکاثف از طريق هيولی اقامه کرديم، به اين صورت كه هيولا قابل محض است وقتي كه صورت جسميه بزرگ را قبول كند است وزمانيكه صورت جسميه كوچك را بپذيرد كوچك است، همين هيولا كه صورت جسميه كوچك را دارد چنانچه صورت جسميه بزرگ را قبول كند متخلخل مي شود واگر صورت جسميه كوچك را قبول كند متكاثف است.
اشکال: گفتيد هيولی قابل محض است وهيچ اندازه ی ندارد، اما با پذيرفتن صورت جسميه کوچک کوچک می شود وبا قبول صورت جسميه بزرک برزک می شود، حال همين هيولی که صورت کوچک دارد اگر صورت بزرگ را بپذير می شود متخلخل وهيولای که صورت بزرگ دارد چنانجه صورت کوچک را قبول کند می شود متکاثف. طبق اين مبنای شما بايد بشود به هيولای قطری آب صورت جسميه بزرگ به اندازه دريا بدهيم وبشود دريا وبالعکس به هيولای دريا صورت کوچک به اندازه ی قطره ی آب بدهيم وبشود قطره وحال آنکه بالوجدان چنين چيزی ممکن نيست.
جواب: بلحاظ فلسفی ممکن است به هيولای که درضمن قطره ی آب است صورت دريا بدهيم، هرچند ما تجربه اش نکرديم. علاوه بر اين هيولای درضمن قطره ی آب اگر بخواهد تخلخل شود بواسطه ی قاسر است، چرا که انتقال جسم از مقداری به مقدار ديگر توسط قاسر، واگر هيولا به اندازه دريا نمی شود بخاطر عدم توانايی قاسراست.
خلاصه: هدف بيان امکان تخلخل است که بايک مورد هم ثابت می شود هرچند بخاطر مانع درجای محقق نشود.
دلايل خواجه بروقوع تخلخل:
دليل اول: وقتی که بطری را وارونه روی آب قرار دهيم آب داخل نمی شود، اما اگر آنرا مک بزنيم که مقداری از هوای آن خارج شود ودهنش را محکم با دست نگهداريم که هوا داخل نشود و بعد وارونه روی آب قرار دهيم به آب داخل شيشه می شود ومی آيد بالا.
سوال: چرا آب به سمت با لاحرکت می کند وداخل بطری می شود وحال آنکه طبع آب اقتضای حرکت به بالا را ندارد.
جواب: وجه بالا آمدن آب آن است که خلاء محال است ولذا هوای باقی مانده متخلخل می شود وزماينکه بطری را روی آب قرار می دهيم بدليل برودت طبيعی آب هوای داخل بطری متکاثف می شود ومقدار از بطری خالی وچون خلا محال است آب به سمت بالا حرکت می کند وبطری را پر می کند تا خلا لازم نيايد.
سوال: درتجربه ی فوق وتخلخل وتکاثف که بيان شد دوتا قسر وجود دارد؛ يکی تخلخل هوای داخل شيشه به قسر قاسر وديگری بالارفتن آب به قسر قاسر؛ چرا که هم علت تخلخل وهم علت بالارفتن آب امتناع خلاء است. سوال اين است که چرا وقتی بطری را روی آب قرار می دهيم قاسر هوا را متخلخل نگه نمی دارد که نياز به قسردوم نباشد؟
جواب: قسر آب به بالا رفتن آسان تر است از قسرهوای داخل شيشه برتخلخل وطبيعت راهی را انتخاب می کند که آسان تراست.
باتوجه به آنچه كه بيان كرديم بالارفتن آب بخاطر تكاثف آب نيست تا اشكال شود كه طبق اين مبنا اگر بطري را روي آب حار بگذاريم نبايد آب بالا برود وحال آنكه تجربه خلاف آن را نشان مي دهد.
متن: و أمّا الاعتراض: بأنّه لو جاز ذلك(هيولا را با صورت جسميه بزرگ كنيم) لجاز أن يصير القطرة على مقدار البحر و بالعكس (جايز است كه قطره به مقدار دريا شود).
فأُجيب: بعد تسليم استحالة ذلك بأنّ انتقال الجسم عن مقداره يكون لامحالة بقاسر فجاز أن يكون للقسر حدّ معيّن لا يمكن تجاوزه(حدّ).
وبالجملة: فالمقصود بيان إمكان التخلخل و التكاثف و هو لا ينافى الامتناع فى بعض الصّور لمانع، هذا.
و لا يخفى: أنّ الوقوع على الصحّة(امكان).
والمصنّف أورد من أدلّة وقوع التخلخل و التكاثف وجهين:
الأوّل: أنّ القارورة الضّيقة الرأس تكبّ على الماء(وارونه گذاشته شود برآب) فلا يدخلها أصلاً فإذا مُسصّت مصّا قويّا و شد راسها بالاصبع بحيث لا يتّصل برأسه هواء من خارج ثمّ كبت عليه دخلها.
وما ذلك لخلأ حدث فيها بامزاج المصّ بعض الهواء او كلّه منها ضرورة امتناعه كما مرّ كيف و لو كان الخلأ جائزا فما الّذي يقسر الماء على الدّخول و هو لا يميل بطبعه الى فوق. بل ذلك انّما هو لانّ المصّ اخرج بعض الهواء و احدث فى الهواء الباقى تخلل بحيث شغل مكان الخارج أيضا لئلا يلزم الخلأ حيث ليس هناك شي‌ء يدخله بسهولة سهولة التخلخل ثم اوجد فيه البرد الّذي فى طبيعة الماء تكاثفا فصغر حجمه او عاد الهواء المتخلخل بطبعه الى مقداره الاوّل حيث ارتفعت الضرورة لوجود ما يدخلها بسهولة و هو الماء فانّ قسره على الميل الى فوق اسهل من قسر الهواء على التخلخل كما لا يخفى على التأمّل و الطبيعة ما دام تجد سبيلا اسهل لا تعدل الى غير الاسهل فدخلها الماء لئلّا يلزم الخلاء.
وبهذا التقرير يندفع ما اورد على هذا الوجه من انّ دخول الماء لو كان لاجل التكاثف الحاصل من برده لكانت القارورة المذكورة اذا كتب على الماء الحارّ لم يدخلها و لتجربة شاهدة بخلافه فتدبّر.
و الى هذا الوجه اشار بقوله لدخول الماء القارورة المكتوبة عليه اى على الماء.
دليل برتخلخل وتکاثف از طريق هيولی اقامه کرديم، به اين صورت كه هيولا قابل محض است وقتي كه صورت جسميه بزرگ را قبول كند است وزمانيكه صورت جسميه كوچك را بپذيرد كوچك است، همين هيولا كه صورت جسميه كوچك را دارد چنانچه صورت جسميه بزرگ را قبول كند متخلخل مي شود واگر صورت جسميه كوچك را قبول كند متكاثف است.
اشکال: گفتيد هيولی قابل محض است وهيچ اندازه ی ندارد، اما با پذيرفتن صورت جسميه کوچک کوچک می شود وبا قبول صورت جسميه بزرک برزک می شود، حال همين هيولی که صورت کوچک دارد اگر صورت بزرگ را بپذير می شود متخلخل وهيولای که صورت بزرگ دارد چنانجه صورت کوچک را قبول کند می شود متکاثف. طبق اين مبنای شما بايد بشود به هيولای قطری آب صورت جسميه بزرگ به اندازه دريا بدهيم وبشود دريا وبالعکس به هيولای دريا صورت کوچک به اندازه ی قطره ی آب بدهيم وبشود قطره وحال آنکه بالوجدان چنين چيزی ممکن نيست.
جواب: بلحاظ فلسفی ممکن است به هيولای که درضمن قطره ی آب است صورت دريا بدهيم، هرچند ما تجربه اش نکرديم. علاوه بر اين هيولای درضمن قطره ی آب اگر بخواهد تخلخل شود بواسطه ی قاسر است، چرا که انتقال جسم از مقداری به مقدار ديگر توسط قاسر، واگر هيولا به اندازه دريا نمی شود بخاطر عدم توانايی قاسراست.
خلاصه: هدف بيان امکان تخلخل است که بايک مورد هم ثابت می شود هرچند بخاطر مانع درجای محقق نشود.
دلايل خواجه بروقوع تخلخل:
دليل اول: وقتی که بطری را وارونه روی آب قرار دهيم آب داخل نمی شود، اما اگر آنرا مک بزنيم که مقداری از هوای آن خارج شود ودهنش را محکم با دست نگهداريم که هوا داخل نشود و بعد وارونه روی آب قرار دهيم به آب داخل شيشه می شود ومی آيد بالا.
سوال: چرا آب به سمت با لاحرکت می کند وداخل بطری می شود وحال آنکه طبع آب اقتضای حرکت به بالا را ندارد.
جواب: وجه بالا آمدن آب آن است که خلاء محال است ولذا هوای باقی مانده متخلخل می شود وزماينکه بطری را روی آب قرار می دهيم بدليل برودت طبيعی آب هوای داخل بطری متکاثف می شود ومقدار از بطری خالی وچون خلا محال است آب به سمت بالا حرکت می کند وبطری را پر می کند تا خلا لازم نيايد.
سوال: درتجربه ی فوق وتخلخل وتکاثف که بيان شد دوتا قسر وجود دارد؛ يکی تخلخل هوای داخل شيشه به قسر قاسر وديگری بالارفتن آب به قسر قاسر؛ چرا که هم علت تخلخل وهم علت بالارفتن آب امتناع خلاء است. سوال اين است که چرا وقتی بطری را روی آب قرار می دهيم قاسر هوا را متخلخل نگه نمی دارد که نياز به قسردوم نباشد؟
جواب: قسر آب به بالا رفتن آسان تر است از قسرهوای داخل شيشه برتخلخل وطبيعت راهی را انتخاب می کند که آسان تراست.
باتوجه به آنچه كه بيان كرديم بالارفتن آب بخاطر تكاثف آب نيست تا اشكال شود كه طبق اين مبنا اگر بطري را روي آب حار بگذاريم نبايد آب بالا برود وحال آنكه تجربه خلاف آن را نشان مي دهد.
متن: و أمّا الاعتراض: بأنّه لو جاز ذلك(هيولا را با صورت جسميه بزرگ كنيم) لجاز أن يصير القطرة على مقدار البحر و بالعكس (جايز است كه قطره به مقدار دريا شود).
فأُجيب: بعد تسليم استحالة ذلك بأنّ انتقال الجسم عن مقداره يكون لامحالة بقاسر فجاز أن يكون للقسر حدّ معيّن لا يمكن تجاوزه(حدّ).
وبالجملة: فالمقصود بيان إمكان التخلخل و التكاثف و هو لا ينافى الامتناع فى بعض الصّور لمانع، هذا.
و لا يخفى: أنّ الوقوع على الصحّة(امكان).
والمصنّف أورد من أدلّة وقوع التخلخل و التكاثف وجهين:
الأوّل: أنّ القارورة الضّيقة الرأس تكبّ على الماء(وارونه گذاشته شود برآب) فلا يدخلها أصلاً فإذا مُسصّت مصّا قويّا و شد راسها بالاصبع بحيث لا يتّصل برأسه هواء من خارج ثمّ كبت عليه دخلها.
وما ذلك لخلأ حدث فيها بامزاج المصّ بعض الهواء او كلّه منها ضرورة امتناعه كما مرّ كيف و لو كان الخلأ جائزا فما الّذي يقسر الماء على الدّخول و هو لا يميل بطبعه الى فوق. بل ذلك انّما هو لانّ المصّ اخرج بعض الهواء و احدث فى الهواء الباقى تخلل بحيث شغل مكان الخارج أيضا لئلا يلزم الخلأ حيث ليس هناك شي‌ء يدخله بسهولة سهولة التخلخل ثم اوجد فيه البرد الّذي فى طبيعة الماء تكاثفا فصغر حجمه او عاد الهواء المتخلخل بطبعه الى مقداره الاوّل حيث ارتفعت الضرورة لوجود ما يدخلها بسهولة و هو الماء فانّ قسره على الميل الى فوق اسهل من قسر الهواء على التخلخل كما لا يخفى على التأمّل و الطبيعة ما دام تجد سبيلا اسهل لا تعدل الى غير الاسهل فدخلها الماء لئلّا يلزم الخلاء.
وبهذا التقرير يندفع ما اورد على هذا الوجه من انّ دخول الماء لو كان لاجل التكاثف الحاصل من برده لكانت القارورة المذكورة اذا كتب على الماء الحارّ لم يدخلها و لتجربة شاهدة بخلافه فتدبّر.
و الى هذا الوجه اشار بقوله لدخول الماء القارورة المكتوبة عليه اى على الماء.
