< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

92/09/20

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : اعتراض بر دلايل ابن سينا بروجود لون

كلام ابن سينا را در باب الوان نقل نموديم، قسمت از كلامش اين بود كه « بياض همان ضوء نيست »، براي اين مدعا بياني داشت كه شارح مواقف به صورت دو دليل مجزا ارائه نمود است.

دليل اوّل : براي پيدايش الوان سبز، زرد، سرخ و... فقط رنگ هاي سياه وسفيد را در اختيار داريم واگر سفيدي همان ضوء باشد از تركيب سياه وسفيد فقط رنگ خاكستري بوجود مي آيد كه شدت وضعف دارد، درحاليكه در خارج رنگ هاي سبز، زرد، سرخ و... وجود دارد ومشهود است. پس بايد ضوء غير از سفيدي باشد تا با سياهي وسفيدي مخلوط شود ورنگ هاي سبز، زرد، سرخ و... بوجود بيايد.

دليل دوّم : وقت نور را برجسم بتابانيم گاهي انعكاس زرد، گاهي انعكاس سبز، گاهي انعكاسي سرخ و... دارد، در حاليكه اگر سفيد همان ضوء باشد فقط انعكاس سفيدي را خواهيم داشت؛ چرا كه سياهي انعكاس ندارد. وچون انعكاس زردي، سبزي و... داريم بايد ضوء غير از بياض باشد.

ميرسيد شريف براين دو دليل كه به صورت استثنايي است سه تا اشكال دارد؛ اشكال اوّل كار به مقدمات ويا ملازمه اي دو دليل ندارد، بلكه برمفاد دو دليل اشكال دارد. واشكال دوّم وسوّم برملازمه اي دودليل است.

اشكال اوّل : شما مي خواهيد اثبات كنيد كه ضوء غير از بياض است ولي دليل شما اثبات مي كند كه سبب اختلاف الوان فقط تركيب سواد وبياض نيست، بلكه علاوه بر تركيب سواد وبياض چيزي ديگري هم دخالت دارد؛ به بيان ديگر مدعاي شما مخالفت ضوء با بياض است ولي دليل ظهورش دراين است كه سبب اختلاف الوان فقط تركيب سواد وبياض نيست.

توجه داريم كه اين اشكال مفاد اين دو دليل را تمام نمي داند

جواب : ما مي توانيم اين دو دليل را طوري تقرير كنيم كه اين اشكال وارد نباشد؛ چرا كه مي شود بيانات اين سينا هردو تقرير را تحمل دارد، هم تقريري كه ميرسيد شريف نمود و اشكال وارد كرد وهم تقريري كه اشكال نداشته باشد.

تقرير بيان ابن سينا : ما مي دانيم كه الون مركبه داريم ومي دانيم كه در وجود الوان مركب تركيب سواد وبياض دخالت دارد، حال اگر ضوء همان بياض باشد تركيب سواد وبياض فقط به يك طريق خواهد ودر نتيجه الوان مركبه وجود نخواهد داشت، امّا الوان مختلف وجودش مشهود وبديهي است. پس بايد بياض غير از ضوء باشد تا به طرق مختلف با سواد وبياض تركيب شود والوان مختلف بوجود بيايد.

تذكر : همان گونه كه تركيب سواد وبياض متفق عليه است، اينكه ضوء در وجود رنگ دخالت دارد هم متفق عليه است، منتها مستشكل ضوء را همان بياض مي داند، درحاليكه ضوء غير از بياض است.

اشكال دوّم : ابن سينا گفت اگر غير از سواد وبياض نداشته باشيم وبياض همان ضوء باشد بايد طريق تركيب واحد باشد، لكن التالي باطل فالمقدم مثله. اشكال اين بيان اين است كه ملازمه بين مقدم وتالي وجود ندارد؛ چرا كه مي شود مايتركب هما سواد وبياض باشد وبياض هم همان ضوء باشد ولي نحوه هاي تركيب مختلف باشد؛ يعني طرق تركيب مختلف باشد وحاصل تركيب هم مختلف باشد.

جواب : ما قبول داريم كه مي شود سواد وبياض را به انحا مختلف تركيب نماييم يعني طرق تركيب مختلف باشد وحاصل تركيب هم مختلف باشد ولي اختلاف در نحوه اي تركيب حاصلش فقط اختلاف درشدت وضعف است، نه اختلاف در نوع، درحاليكه انواع مختلف از رنگ داريم پس بايد چيزي ديگري هم دخالت داشته باشد تا انواع مختلف از رنگ بوجود بيايد، و آن چيز ضوء است.

خلاصه : اگر بياض همان ضوء باشد، تركيب سواد وبياض رنگ هاي مختلف را نمي سازد پس بايد چيزي ديگري هم در تركيب دخالت داشته باشد تا رنگ هاي مختلف ساخته شود، وچون دخالت بياض وسواد متفق عليه است آن چيز ديگر بايد ضوء باشد؛ چرا كه دخالت ضوء را هم همه قبول دارد ولي برخي ضوء را همان بياض مي داند كه صحيح نيست.

اشكال سوّم : ملازمه بين مقدم وتالي استدلال شما تمام نيست؛ چراكه شما گفتيد :

اگر فقط سياهي وسفيدي باهم تركيب شود ( مقدم ) بايد فقط سفيدي از اجسام منعكس مي شود ( تالي )، در حليكه رنگ هاي ديگر هم منعكس مي شود، يعني تالي باطل است. پس بايد غير از سياهي وسفيدي چيزي ديگري هم درتركيب دخالت داشته باشد يعني مقدم هم باطل است.

بيان ملازمه : سياهي در انعكاس دخالت ندارد ولذا اگر فقط سياهي وسفيدي تركيب شود فقط سفيدي از اجسام منعكس خواهد شد.

اگر دقت نماييم مي بينيم كه اين ملازمه تمام نيست؛ چرا كه هرچند سياهي به تنهايي انعكاس ندارد، ولي چنانچه با سفيد تركيب شود شفّاف مي شود وانعكاس پيدا مي كند، اگر مقدار كمي از سياهي با سفيدي تركيب شود شفافيت سياهي زياد مي شود ورنگ زرد منعكس مي شود، اگر مقدار بشتري از سياهي با سفيدي تركيب شود شفّافيت سياهي خيل زياد نخواهد بود ورنگ مثلاً سرخ از اجسام منعكس مي شود وهكذا. پس ملازمه استدلال شما تمام نيست.

جواب : شيء كه خودش به تنهايي منعكس مي شود هرچه قوي ترباشد انعكاس آن هم قوي تر است وچنانچه ضعيف شود انعكاس آن هم ضعيف تر خواهدشد. سياهي به تنهاي اصلاً انعكاس ندارد، چگونه وقت كه با ضدي خودش تركيب مي شود وضعيف تر مي گردد انعكاس داشته باشد.

بعبارت ديگر وقت چيزي اصلاً قابليت انعكاس ندارد چگونه وقت كه با تركيب ضعيف تر مي شود انعكاس داشته باشد؟

متن : ثم قال : الف ـ ( مبتدا :) ودلالة هذين الوجهين ( كه ابن سينا اقامه نمود ) على ( متعلق دلالة‌ ) انّ ( اسم ان : ) سبب اختلاف الالوان ( خبران : ) لا يجب ان يكون هو التركيب من السواد و البياض ( خبر :) اظهر من دلالتهما ( وجهين ) على انّ سبب البياض لا يجب ان يكون مخالطة الهواء للأجزاء الشفافة ب ـ مع انّ فى الملازمتين نظر الجواز (1) ان يقع تركب السواد و البياض على انحاء مختلفة (2) و ان ينعكس السواد عند الاختلاط و الامتزاج و ان لم ينعكس عند الانفراد. انتهى »

و الجواب عن الاول : ان تقرير الوجهين بحيث لا يدلّ الا على المطلوب، هو ( تقرير ) ان تركب الالوان من السواد و البياض امر ظاهر و متفق عليه فلو لم يكن البياض الا الضوء لا امرا غيره لم يكن اختلاف طرق التركيب. ( وچون اختلاف طرق تركيب وجود دارد، به دليل وجود رنگ هاي مختلف، پس بايد ضوء غير از ضوء باشد )

و عن الثانى : انّه لا شك فى امكان اختلاف انحاء التركيب من السواد و البياض لكن فى الشدّة و الضعف و اختلاف الالوان ليس فى الشدة و الضعف فقط. ( بلكه اختلاف درنوع هم است واختلاف در نوع از نحوه اي تركيب درست نمي شود، بلكه از اختلاف مايتركب درست مي شود )

و عن الثالث : انه لا معنى لعدم انعكاس السواد من الاسود عند الانفراد مع كونه اقوى جدّا و( عطف برعدم انعكاسه ) انعكاسه ( سواد ) منه ( اسود ) عند الاختلاط مع الغير لا سيّما مع الضدّ ( يعني بياض ). و هذا معنى قول الشيخ « وخصوصا هى ( اجزاء سواد ) ضعيفة منكسرة ». ( يعني باغير مخلوط شده وضعيف )

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo