درس شوارق - استاد حشمت پور

موضوع : كيفيات ملموسه / معاني رطوبت

ابن سينا : اگر سهولت التصاق معرف رطوبت باشد بايد هرجسم كه اسهل التصاقاً باشد ارطب باشد وهرجسم كه ارطب باشد هم اشد التصاقاً باشد، در حاليكه چنين نيست؛ مثلاً عسل اسهل التصاق است ولي رطب نيست.

فخررازي : تعريف رطوبت به اسهل التصاق اشكال ندارد، بلكه مي شود هم اسهل التصاق بودن را درتعريف رطوبت بياوريم واسهل الانفصال بودن معرِّف رطوبت قرار بدهيم.

جواب فخررازي از اشكال ابن سينا : ما سه چيز داريم : 1. سهولت التصاق؛ 2. شدت التصاق؛ 3. دوام التصاق، وآنچه كه در تعريف رطوبت آمده سهولت التصاق است نه شدت التصاق ويا دوام التصاق. پس عسل نمي تواند ناقض تعريف باشد چرا كه عسل شدت التصاق دارد، دوام التصاق دارد، نه سهولت التصاق وآب سهولت التصاق وسهولت انفصال دارد.

تفتازاني : ابن سينا بر تعريف رطوبت اعتراضي ندارد، بلكه بر آنچه كه از قدما نقل نموده اعتراض مي كند؛ چرا كه دركلام قدما تعريف رطوبت نيامده است، تعريف رطوبت باتوجه به كلام قدما واعتراض ابن سينا برآن توسط متاخرين ارائه شده است. پس كلام فخررازي جواب ابن سينا نيست چرا كه در كلام ابن سينا اعتراض نسبت به تفسير رطوبت نيست، فخررازي خواسته كلام قدما را تفسير وتأويل نمايد.

« علي ان ... » : اين عبارت مي تواند جواب سوال مقدر باشد و مي شود هم كلام مستقل باشد.

سوال مقدّر : قدما هر چند متعرض سهولت انفصال نشدند ولي سهولت التصاق را مطرح نمودند كه لازمه اي آن سهولت انفصال است. پس قدما متعرض سهولت انفصال هم شده اند.

كلام مستقل : سهولت التصاق وسهولت انفصال باهم تلازم ندارند؛ مثلاً رنگ سهولت التصاق دارد، دست ما يا چيز ديگر را بمحض تماس رنگي مي كند، ولي سهولت انفصال ندارد.

اشكال (1) : قدما قائل اند كه حرارت حارِّ يابس است، آب باردِ رطب و... ؛ يعني هريك از عناصر دوتا كيفيت دارد. باتوجه به اين عقيده قدما تعريف رطوبت با نار نقض مي شود؛ چرا كه نار آسان شكل مي گيرد وآسان هم شكل را از دست مي دهد، باوزيدن باد شكل آن عوض مي شود، پس بايد رطب باشد در حاليكه يابس است.

جواب : نار دوقسم است : الف) يكي نار كه دركره اي نار در موضع طبيعي خود است؛ ب) ديگري نار كه در موضع طبيعي خود نيست، بلكه در روي زمين يا در هوا پديد مي آيد مثل نيازك ها شهاب سنگ ها كه طبق عقيده اي قدما دود هاي توده به سمت بالا حركت مي كند ووقت كه به كره اي نار مي رسد آتش مي گيرد وشهاب سنگ پديد مي آيد ويا طبق نظر علماي امروزي سنگ وارد جو زمين مي شود وباحركت زياد آتش مي گيرد وشهاب سنگ بوجود مي آيد.

متن : و اجاب الامام بان المعتبر فيها (رطوبت ) سهولة الالتصاق و يلزمها ( سهولت التصاق ) سهولة الانفصال فهى ( رطوبت ) كيفية بها يستعد الجسم لسهولة الالتصاق بالغير و سهولة الانفصال عنه و لا نسلم ان العسل اسهل التصاقا من الماء بل ادوم ( اي اكثرزمانا ) و اكثر ملازمة ( يعني شدت چسپندگي ) و لا عبرة بذلك ( به دوام وشدت ملازمه ) فى الرطوبة كيف ( چگونه عسل اسهل التصاقاً باشد ) و ظاهر انه ليس اسهل انفصالا ( نفي لازم ) فيلزم ان لا يكون اسهل التصاقا ( نفي ملزوم )

ثم قال ( تفتازاني ) و كان مراد الامام تاويل كلامهم ( بعض متقدمين ) بما ذكر و الاّ فاعتراض ابن سينا انما هو على ما نقله من كلامهم لا على تفسير الرطوبة بسهولة الالتصاق و الانفصال ( بيان اينكه كلام فخر تاويل كلام بعض قدما است نه جواب ابن سينا :) فانه لا تعرّض فى كلامهم ( متقدمين ) للانفصال اصلا ( نه خود انفصال ونه سهولت انفصال ) و لا للسهولة فى جانب الالتصاق على ان ما ذكر من استلزام سهولة الالتصاق سهولة الانفصال ممنوع انتهى.

ثم انّه قد اعترض على التفسير الاوّل بوجوه : (1) منها ان النار ارق العناصر و الطفها و اسهلها قبولا للاشكال فيلزم ان يكون ارطبها و بطلانه ظاهر و الجواب ان النار الصّرفة غير محسوسه و النار المحسوسة غير صرفة و مع ذلك ( علاوه بر اينكه نار محسوس صرف نيست، هوا داخل آن است ) فانّه يعرض للاجسام فى غير مواضعها الطبيعية ان يحفظ اشكالها المواتية ( موافق ) للحركة ( حركت خود شان مثلاً اگر نار را بچرخانيم شكل دوراني بخود مي گيرد واگر به سمت بالا رود شكل ديگري دارد ) كالماء المصبوب فى انصبابه ( در حال ريختنش )كذا فى الشفا