< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

92/07/08

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع : اشتراك واختلاف انواع كم

گفته شد كه كم متصل چه خط باشد، چه سطح وچه حجم درخارج همراه ماده است؛ خط درخارج همراه سطح است، سطح همراه حجم وحجم همراه جسم طبيعي. پس خط، سطح وحجم در اين مشترك اند كه درخارج همراه ماده است همين طور درتعقل انواع كم متصل اشتراك دارند، امّا در تخيل اختلاف دارند.

توضيح مطلب : انواع كم متصل هرگاه در خارج باشند اختلاف ندارند؛ خط همراه سطح است، سطح همراه حجم است وحجم همراه جسم طبيعي. پس انواع كم متصل بلحاظ عروض برمعروض در خارج مشترك اند، همين طور درتعقل بلحاظ اعتبارات كه براي انواع كم متصل قار است اختلاف وجود ندارد؛‌ عقل ما مي تواند خط، سطح وحجم را لابشرط اعتبار كند، چنانكه مي تواند بشرلا اعتبار نمايد، امّا در تخيل اعتبارات كه براي انواع كم متصل وجود دارد اختلاف وجود دارد؛ چرا كه خيال مي تواند خط، سطح وحجم را لابشرط اعبتار نمايد، ولي خط وسطح را نمي تواندن بشرط لا اعتبار كند فقط حجم را مي تواند بشرط لا اعتبار كند. پس در انواع اعتبارات كه براي كم متصل است، بلحاظ برخي اعتبارات اختلاف وجود دارد، دراعتبار لابشرط بين انواع كم اختلاف وجود ندارد، هم عقل وهم خيال هردو مي تواند خط، سطح وحجم را لابشرط اعتبار نمايد، ولي بلحاظ اعتبار بشرط لا اختلاف وجود دارد حجم را هم خيال وهم عقل مي توانند بشرط لا اعتبار نمايد ولي خط وسطح را فقط عقل مي تواند بشرط لا اعتبار نمايد امّا خيال نمي تواند خط وسطح را بشرط لا اعتبار نمايد.

به بيان ديگر بين عقل وخيال اختلاف وجود دارد؛ عقل مي تواند كلي را درك نمايد ولي خيال نمي تواند كلي را درك نمايد، به همين جهت عقل مي تواند خط، سطح وحجم را بشرط لا، كلي ومجرد از همه اي عوارض اعتبار نمايد چنانكه مي تواند اين امور را لابشرط اعتبار نمايد، امّا خيال فقط مي تواند انواع كم متصل را لابشرط اعتبار نمايد ولي نمي تواند خط وسطح را بشرط لا، بشرط عدم توجه به معروض وكلي اعتبار نمايد[1] .

ان قلت : فرق بين خط، سطح وحجم نيست، اگر خط وسطح بشرط عدم اضافه به معروض قابل درك براي خيال نيست، بايد حجم هم بشرط عدم اضافه به معروض وبشرط لا قابل درك براي خيال نباشد؛ چرا كه خط، سطح وحجم هرسه عرض اند ونياز به معروض دارند، اگر خيال نمي تواند خط وسطح را بشرط عدم اضافه به معروض لحاظ نمايد حجم را هم نمي تواند بشرط عدم اضافه به معروض اعتبار نمايد.

قلت : بين خط وسطح با حجم فرق است، خط وسطح بشرط لا براي خيال قابل درك نيست ولي حجم بشرط لا براي خيال قابل درك است، هرگاه به وجدان مراجعه نماييم مي بينيم كه حجم را بدون توجه جسم طبيعي درك مي كنيم[2] .

متن : و ان ( وصليه )كانت‌ تلك الانواع‌ ( خط، سطح وحجم ) مختلفة بنوع من الاعتبار ( در اعتبار لابشرط اختلاف ندارند، امّا در نوع ديگري از اعتبار كه بشرط لا باشد اختلاف دارند ) و هو ( نوع از اعتبار ) ان الجسم التعليمىّ من جملتها ( انواع ) كما يمكن اعتباره من حيث هو هو و هو اعتباره لا بشرط شي‌ء ( اي من غير التفات الي الجسم الطبيعي ) يمكن اعتباره بشرط لا شي‌ء ( اي بشرط تجرد عن الجسم الطبيعي ) و قد مرّ الفرق بينهما ( لابشرط وبشرط لا ) سابقا بخلاف السطح و الخط فانّه لا يمكن اعتبارهما بشرط لا شي‌ء فانّا لا يمكننا ان نتخيل بعدا ممتدّا فى جهتى الطول و العرض مجردا عن الامتداد العمقى فيمتنع تخيّل السّطح بشرط عدم الجسم التعليمى؛ اعنى ان يكون صورة السّطح حاصلة فى الخيال و لا يكون صورة الجسم التعليمى حاصلة فيه ( خيال ) بل المتخيل لنا عند تخيلنا السّطح هو الجسم التعليمى المتناهى و يكون طرفه سطحا و انّما قيدنا بالمتناهى اذ لا يمكن تخيل الغير المتناهى ) بين لاهيجي وقوشجي در اين جا اختلاف است، لاهيجي مي گويد صورت غير متناهي در خيال ما رسم نمي شود، چون خيال ماده دارد، بخش از مغز ماده اي آن است، ولي قوشجي مي گويد صورت غيرمتناهي درخيال رسم مي شود ) كما لا يمكن وجوده بل الممكن انّما هو تعقله فقط و كذا الكلام فى الخط ( يعني خط را هم مي شود لابشرط تخيل كرد ولي بشرط لا نمي شود تخيل نمود ) بل فى النقطة أيضا و ان لم يكن ممّا نحن بصدده

 


[1] . طبق مبناي مشاء عقل مجرد و خيال مادي است وبخش از مغزماده اي آن است، ولذا عقل مي تواند هم لابشرط درك نمايد وهم بشرلا وكلي ولي خيال نمي تواند بشرط لا وكلي درك نمايد. همين مبناي مادي بودن خيال موجب اغلاق در متن و اشكالات وجواب هاي شده كه بين قوشجي ولاهيجي ردّ وبدل شده.
[2] . ظاهرا همان مبناي مشاء در باب مادي بون خيال سبب شده كه بين خط وسطح با حجم فرق گذاشته شود، درحاليكه منطقاً فرق وجود ند ارد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo