درس شوارق - استاد حشمت پور

بحث دراين داشتيم كه مزاج غير از نفس است، براي اثبات اين مغايرت گفته شد كه مزاج متوقف بر نفس است ومتوقف ومتوقف عليه يكي نمي تواند باشد، مستشكل اشكال نمود كه شما قبلاً گفتيد كه نفس متوقف بر مزاج است وحالا مي گوييد كه مزاج متوقف برنفس است واين تناقض گويي است اوّلاً و دور است ثانياً؛ چرا كه متوقف ومتوقف عليه يكي است ( واعترض عليه ... ص441، س5 ) . از اين اشكال جواب هاي داده شد، دراين جا لاهيجي جوابي را از كلام خواجه استخراج مي كند.

لاهيجي : تكون انسان به اين نحو است كه نفس اب اجزا مني را از طريق تغذيه جمع مي كند، اين مني بعداً تبديل به نطفه مي شود وصورت معدني منوي را مي گيرد، اين نطفه داراي مزاج است ومعد براي نفس مولود، همين طور نفس مادر اجزاء نطفه را از طريق تغذيه جمع مي كند ومزاجي حاصل مي شود كه معد است براي نفس مولود، دراين مرحله نفس اب ونفس ام هم جامع نطفه است وهم حافظ آن و بعبارت ديگر هم جامع مزاج است وهم حافظ آن. بعد اين دونطفه دررحم مادر جمع مي شود و شروع مي كند به رشد تا اينكه صورت نباتي را بگيرد، دراين مرحله مزاج كه درنطفه مادر وپدر است وقت كه دررحم مادر مخلوط شد كسب استعداد مي كند وصورت نباتي را مي گيرد. پس صورت نباتي متوقف است بر مزاج قبلي درنطفه موجود است. نطفه بعد از اينكه صورت نباتي را گرفت شروع مي كند به كسبت استعداد جديد دررحم مادر ومزاج جديد پديد مي آيد كه طبق آن نطفه استعداد كسب نفس حيواني را دارد، باز هم نطفه با نفس حيواني كه دارد به رشد ادامه مي دهد ومزاج جديدي حاصل مي شود كه قابليت نفس انساني را دارد وبه همين جهت از طرف واهب صور نفس انساني عطا مي گردد. با اين تفصيل مي بينيم كه مزاج هاي متعدد داريم كه صورت و يا نفس هاي متعدد را قبول مي كند؛‌ نفس ابوين مزاج صورت معدني را بوجود مي آورد، صورت معدني به كمك نفس ام مزاج نفس نباتي را پديد مي اورد، نفس نباتي مزاج نفس حيواني را بدست مي آورد ونفس حيواني مزاج نفس انساني را وبالاخره خود همين نفس مزاجي را پديد مي آورد كه تا اخر درانسان است. طبق اين بيان مزاج متوقف ومتوقف عليه نيست تا دور لازم بيايد، بلكه يك مزاج متوقف است ومزاج ديگر متوقف عليه. علاوه براين اشكال قوشجي كه مي گويد تسلسل در امزجه لازم مي آيد هم مرتفع مي شود؛ چرا كه مزاج ها دريك انسان محدود است، بله اگر مزاج هاي تمام انسانها را ملاحظه نماييم تسلسل است، امّا نه تسلسل محال بلكه تسلسل تعاقبي مثل خود انسان ها وهمه حوادث كه تسلسل تعاقبي دارند، واين اشكال ندارد.