موضوع : جواب مرحوم مصنف به اشکال مستشکل بر کلام ملاصدرا و بیان اشکالی دیگر مبتنی بر قاعده فرعیت/ 3. دفع و حلّ/ رسالة فی الوجود الرابط.

خلاصه جلسه قبل : بحث در کلام صدرا بود که مورد اشکال قرار گرفته بود. ملا صدرا فرموده بودند که وجود رابط در قضایای موجبه هست ولی در قضایای سالبه نیست ولی نسبت حکمیه هم در قضایای سالبه هست و هم در قضایای موجبه و نسبت حکمیه در قضایای موجبه هست و سالم می ماند ولی در قضایای سالبه همان نسبت ایجابی می آید و بریده می شود و مستشکلی اشکال کرد و چند دفاع از صدرا شد و همه ی دفاع ها از طرف مستشکل رد شد.

[3] دفع و حلّ: و الجواب عن هذا الاشكال ما بينّاه من انّ الوجود الرابطي بهذا المعني لا يتحقق بحسب ما يطابق العقود الايجابية، فان ما يطابق العقد هو الظرف الخارج عن ظرف انعقاد القضية. و في هذا الظرف اذا لم يكن المحمول ثابتا للموضوع متحدا معه فلا يتصوّر وجود رابطي بينهما كما في السوالب.

و خلاصة القول ان الوجود الرابطي في ما يطابق العقد هو ما به يتّحد المحمول مع الموضوع و اذا لم يكن اتحاد بينهما فكيف يكون ما به اتّحادهما. و امّا النسبة الحكمية الاتحادية فهي الاتّحاد الآلي الملحوظ لتعرف حال المحمول مع الموضوع و هو قابل لتعلّق الايجاب و السلب، فان اوجب و اذعن بتحققه في خارج ظرف العقد و يكون الحمل متعارفا شايعا احتاج الي وجود به يتحقّق الاتّحاد، اذ مفاد الحمل هو الاتّحاد في الوجود، و هذا الوجود بعينه هو الوجود الرابطي بحسب ما يطابق العقد، و هذا هو مقصود صدر الاعاظم قدس‌سره ، فاحسن تصويره.[1]

جواب مرحوم آقا علی به اشکال مستشکل :

حال آقا علی می خواهند جوابی به این اشکال بدهند.

مصنف ابتدا می فرمایند که ما منظورمان از وجود رابط همان معنایی است که در صدد بحثش بودیم یعنی رابط بین موضوع و محمول سپس برای قضیه دو ظرف درست می کنند یکی ظرف مطابقت و دیگری طرف انعقاد. ظرف انعقاد همان ذهن است یعنی ما قضیه را در ذهن می سازیم و ظرف مطابقت خارج است.

بررسی وجود رابط :

- در موجبات : اگر بخواهیم قضیه موجبه ای بسازیم به خارج نگاه می کنیم و می بینیم موضوع هست و محمول نیز هست و وجودی نیز بین این دو ارتباط برقرار کرده است حال به ذهن بر می گردیم تا قضیه را در ذهن مطابق با خارج بسازیم. حال قضیه را مطابق با خارج می سازیم و هم موضوع و هم محمول و هم نسبت و هم وجودِ رابط را در ذهن می آوریم.

- در سوالب : حال اگر بخواهیم قضیه ای سالبه بسازیم در خارج موضوع را می یابیم ولی محمول نیست و در نتیجه رابطی نیز بین این دو نیست پس قضیه را که در ذهن منعکس کنیم وجود رابط را برای قضیه قرار نمی دهیم.

بررسی نسبت حکمیه :

اما نسبت حکمیه را از خارج نمی گیریم بلکه نسبت حکمیه را در ظرف ذهن که ظرف انعقاد قضیه است می آوریم و در خارج اصلا نسبتی نیست چون در خارج بین موضوع و محمول اتحاد است و ذهن فقط نسبت را از تحلیل خارج به دست می آورد و در قضیه سالبه همان نسبت ایجابی را می آوریم و می بُریم یعنی ما نسبت حکمیه را در قضیه می آوریم تا بگوییم که در خارج محمول و موضوع متحداند یا خیر و اگر قضیه موجبه بود نسبت را سالم می گذاریم تا بفهمانیم که موضوع و محمول در خارج مرتبط اند یعنی نسبت حکمیه حالتی مرئاتی دارد ولی در قضیه سالبه همان نسبت ایجابی را می آوریم و نفیش می کنیم و در واقع می گوییم که این نسبتی که من در ذهنم تصور کرده ام، در خارج نیست یعنی نسبت در قضیه ذهنی ایجابی است ولی نفیش می کنیم تا بفهمانیم که در خارج چنین نسبتی بین موضوع و محمول نیست. پس نسبت حکمیه ساخته و پرداخته ذهن است و کاری با خارج ندارد یعنی از خارج گرفته نشده است بلکه فقط حالت خارجی را بیان می کند.

پس مفهوم حرف صدرا فهمیده شد و هیچ اشکالی بر آن وارد نیست.

ترجمه و شرح متن :

و جواب آن است که ما بیان کردیم که وجود رابطی به معنای اول _که در مقابل وجود محمولی بود_ تحقق پیدا نمی کند (باید اضافه شود : در قضایای سالبه) بحسبِ «ما یطابق» قضیه ایجابی (خارج). و «ما یطابق قضیه» ظرفی است خارج از ظرف انعقاد قضیه (ذهن) و در خارج اگر محمول ثابت برای موضوع و متحد با آن نباشد پس وجود رابطی بین محمول و موضوع تصور نمی شود تا در قضیه منعکس شود.

به عبارت دیگر که خلاصه هم باشد وجود رابطی وسیله ی اتحاد موضوع و محمول در خارج است و وقتی بین موضوع و محمول اتحادی نبود چگونه ما به الاتحاد محقق می شود؟(استفهام انکاری)

اما نسبت حکمیه اتحادیه، این اتحاد آلی است که به صورت آلت و مرءاة برای بیان حال موضوع و محمول در خارج لحاظ می شود و این قابل تعلق ایجاب و سلب هست (برخلاف وجود رابط که فقط در حالت ایجابی قابلیت آمدن در قضیه را داشت) پس اگر در قضیه اذعان شد به تحقق این نسبت در خارج از ظرف عقد (ظرف عقد ذهن است و خارج نیز عالم واقع و بیرون از ذهن است) و قضیه نیز حمل شایع باشد نه اوّلی، در این صورت وجودی می خواهیم که اتحاد را برقرار کند چون مفاد حملِ شایع، اتحاد در وجود است و این وجود همان وجود رابطی است که بحسب مطابَق عقد می آید و این مقصود ملا صدرا است پس به خوبی آن را تصویر کن.

[4] عقد و حلّ : و لعلّك تقول ان كان هذا هكذا فكانت في الموجبات النسبة الاتحادية الآليه في ظرف العقد فقط والوجود ما به يتّحد المحمول مع الموضوع فيما يطابق العقد، و المتحدان شي‌ء واحد في ظرف الاتحاد، فكيف يتصور التغاير الذي يستدعيه القاعدة الفرعية التي يستعملونها فيها فيما يطابق العقد، اذ كيف يتصوّر ثابت و مثبت له و فرع و اصل في مورد الاتحاد الّذي هو وجود واحد بل الفرعية المصرّح بها في القاعدة يخالف فرض الاتحاد فانّها متضمّنة للتعليق و هو يلازم التغاير المعاند للاتحاد.

عقد و حل یعنی اشکال و جواب.

اشکال : وجود رابط با قاعده فرعیت ناسازگار است.

ما ادعا کردیم که در قضیه نسبت حکمیه داریم که حکایت می کند از اتحاد موضوع و محمول و باز ادعا کردیم وجود رابط داریم که در قضایای موجبه به برکت این وجودِ رابط، بین موضوع و محمول اتحاد است یعنی هر دو یکی می شوند و این با قاعده فرعیت مخالف و ناسازگار است چون بنابر قاعده فرعیت «ثبوت شیء لشیء فرع لثبوت المثبت له» باید دو چیز داشته باشیم .

ترجمه و شرح متن :

و اگر بگویی که اگر وضع اینچنین است که در قضیه موجبه نسبت حکمیه اتحادیه را در ظرف عقد داشته باشیم و وجود رابط را در خارج یا همان مطابق عقد داشته باشیم پس موضوع و محمول در ظرف اتحاد متحدند، پس چگونه بین موضوع و محمول آن تغایری را که قاعده فرعیت _آن قاعده فرعیتی که علما به کارش می گیرند در قضیه به لحاظ خارج_ اقتضا می کرد، محقق می شود؟ پس چگونه در جایی که اتحاد بین دو شیء است، ثابت و مثبت له و اصل و فرع تصور می شود که یکی را بر دیگری حمل و برای آن اثبات کنیم؟ بلکه فرعیتی که در قاعده به آن تصریح شده با اتحاد مخالف است و این فرعیت متضمن تعلیق است یعنی بستن چیزی به چیزی پس باید دو شیء وجود داشته باشند که این مقتضیِ تغایر است و تغایر با اتحاد معاند است و باهم جمع نمی شوند.

پس اگر شما اتحاد بین موضوع و محمول را قبول دارید، این مخالف با قاعده فرعیت است و چگونه می توان بین این دو جمع کرد؟پس یا قاعده فرعیت را باطل بدانید و یا اتحاد را نفی کنید.

جواب در جلسه آینده بیان خواهد شد.