موضوع: ادامه بیان اقسام قیاس اقترانی شرطی/ بیان قیاس اقترانی شرطی/ قیاس/ منطق/ شرح منظومه.

و المنفصلتان كقولنا: « دائماً اما ان یكون العدد زوجاً و اما ان یكون فرداً و دائماً اما ان یكون الزوج زوج الزوج او یكون زوج الفرد، ینتج دائماً ان یكون العدد زوج الزوج او یكون زوج الفرد او یكون فرداً »[1]

بحث در قیاس اقترانی شرطی بود و بیان شد كه این قیاس دارای اقسامی است اقسام آن در جلسه قبل توضیح داده شد و امروز تكرار نمی كنیم. یكی از اقسام قیاس اقترانی شرطی این بود كه هم صغرایش منفصله است هم كبرایش منفصله است.

توضیح مثال در جلسه قبل داده شد. منفصله ی اول موجبه كلیه و صغری می باشد. منفصله ی دوم هم موجبه كلیه و كبری می باشد. سپس نتیجه را به صورت كلی گرفت. به این دو مقدمه توجه كنید. در مقدمه ی اول كه صغری می باشد عدد به دو قسم زوج و فرد تقسیم شده است به این، تقسیم اولی گفته می شود یعنی اولین تقسیمی است كه بر عدد وارد شده سپس در مقدمه ی دوم زوج تقسیم شد یعنی یكی از دو قسمی كه در تقسیم اول آمده بود مجددا به دو قسم تقسیم شد كه عبارت از « زوج الزوج » و « زوج الفرد » است. به این تقسیم، تقسیم ثانوی می گویند. یعنی وقتی یكی از اقسام تقسیم گذشته را تقسیم كنید به آن تقسیم ثانوی می گویند. توجه كنید كه مراد از « ثانوی » یعنی « ما لیس باول »، فرقی نمی كند كه ثانی یا ثالث یا ... باشد، می توان قسم دوم یعنی فرد را هم تقسیم كرد و قسم دیگر بدست آورد ولی انجام ندادیم. وقتی خواستیم نتیجه بگیریم باید آن قسمی كه تقسیم نشد « یعنی فرد » در نتیجه آورده شود و آن قسمی كه تقسیم شد « یعنی زوج » باید دو قسمش در نتیجه آورده شود قهراً نتیجه مشتمل بر سه قسم می شود اما این سه قسم خودشان با هم یك منفصله تشكیل نمی دهند چون منفصله بیش از دو جزء ندارد اما این منفصله ای كه نتیجه گرفتیم سه جزء داشت. اینجا می گویند كه هر جا منفصله ای دیدید كه بیش از دو جزء بود مثلا سه جزء بود بگویید از دو منفصله گرفته شد اگر مثلا چهار جزء بود بگویید از سه منفصله گرفته شد و هكذا ... .

توجه كنید اگر منفصله ای داشتید كه یك قسم آن دارای 10 قسم بود این 10 قسم با 9 منفصله بدست می آید نه با یك منفصله.

در ما نحن فیه هم دو منفصله وجود دارد یك منفصله صغری قرار داده شد و یكی كبری قرار داده شد و در نتیجه این دو با هم جمع شدند یك منفصله، زوج و فرد درست کرد در منفصله ی بعدی زوج به دو قسم تقسیم شد.

در این مثال كه زده شد عبارت « العدد زوجا » حد وسط است كه در منفصله ی دوم یعنی كبری تكرار می شود. به اینصورت بگویید « و كل زوج اما ان یكون زوج الزوج او یكون زوج الفرد » اگر « فرد » را هم تقسیم می كردیم حد وسط برای آن هم پیدا می شد ولی آن را تقسیم نكردیم و در نتیجه « زوج » حد وسط شد.

توضیح اصطلاح « زوج » و « فرد » و « زوج الزوج » و « زوج الفرد »:

« زوج »: ما ینقسم بمتساویین. یعنی آنچه كه به دو مساوی تقسیم می شود.

« فرد »: ما لا ینقسم بمتساویین. یعنی آنچه كه به دو مساوی تقسیم نمی شود.

« زوج الزوج و زوج الفرد »: به دو صورت تعریف می شود:

تعریف اول: اگر زوج را در زوج « مثلا 2 را در 2 » ضرب كنی « یا مثلا 2 را در 8 ضرب كنی و ... » حاصل آن را زوج الزوج می گویند مثلا عدد 8 كه حاصلضرب 2 و 4 است زوج الزوج می باشد اما اگر فرد را در زوج ضرب كنی « مثلا 2 را در 3 ضرب كنی » عدد 6 بدست می آید به آن زوج الفرد می گویند.

تعریف دوم: اگر عددی را تقسیم بر 2 كنید و به صفر برسید به این، زوج الزوج می گویند اما اگر به صفر نرسیدید به آن زوج الفرد می گویند مثلا عدد 6 را ملاحظه كنید كه بر 2 تقسیم كنید 3 می شود و به صفر نرسیدید اما عدد 8 را ملاحظه كنید كه بر 2 تقسیم كنید 4 می شود و 4 را بر 2 تقسیم كنید 2 می شود سپس 2 را بر 2 تقسیم كنید صفر می شود. عدد 6 را زوج الفرد و عدد 8 را زوج الزوج می گویند.

بنابراین تفسیر، عدد 20، زوج الفرد می شود چون وقتی به 2 تقسیم كنید می شود 10 و 10 را به 2 تقسیم كنید 5 می شود و دیگر نمی توان تقسیم را ادامه داد تا به صفر رسید.

خلاصه: بحث در قیاس اقترانی شرطی بود و بیان شد كه این قیاس دارای اقسامی است. یكی از اقسام قیاس اقترانی شرطی این بود كه هم صغرایش منفصله است هم كبرایش منفصله است. مانند: « دائماً اما ان یكون العدد زوجاً و اما ان یكون فرداً و دائماً اما ان یكون الزوج زوج الزوج او یكون زوج الفرد، ینتج دائماً ان یكون العدد زوج الزوج او یكون زوج الفرد او یكون فرداً ».