< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد قایینی

94/11/14

بسم الله الرحمن الرحیم

باسمه تعالی

 

موضوع: قاعده لا ضرر/مفاد /تعارض ضررین

خلاصه مباحث گذشته:بحث در بررسی نسبت و ضابطه جریان لا ضرر در موارد تعارض ضررین بود که مباحثی از آن بیان شد، بخشی از مطالب آن از جمله لحاظ امتنان در جریان لا ضرر و نوعی یا شخصی بودن آن هم در ادامه خواهد آمد.خلاصه مباحث گذشته:بحث در بررسی نسبت و ضابطه جریان لا ضرر در موارد تعارض ضررین بود که مباحثی از آن بیان شد، بخشی از مطالب آن از جمله لحاظ امتنان در جریان لا ضرر و نوعی یا شخصی بودن آن هم در ادامه خواهد آمد.

 

در مسأله تعارض ضررین مرحوم آخوند بین سه صورت تفصیل داد به این بیان که گاهی دو ضرر متوجه به شخص واحد است، و گاهی ضرر متعدد مربوط به اشخاص متعدد غیر این مکلف است، یعنی امر دائر است بین اضرار به زید یا عمر، که در این موارد طرف اقل مقدم شده و در صورت تساوی تخییر محکم است، اما گاهی هم امر بین تضرر به نفس و ضرر زدن به دیگری است که در این صورت مرحوم آخوند قائل به تفصیل شده است که اگر ضرر از ابتداء به دیگری متوجه باشد، لازم نیست شخص ضرر را به خود متوجه و از غیر برگرداند، ولی در جایی که ضرر متوجه نفس مکلف شد، برگرداندن آن به غیر جایز نیست.

عدم وجوب تحمل ضرر از غیر بر مبنای مرحوم آخوند

بر اساس بیان مرحوم آخوند در موردی که ضرر دائر به نفس مکلف یا غیر است، در جایی که ضرر از ابتداء متوجه غیر باشد تحمل آن از طرف غیر به برگرداندن ضرر به خودش واجب نیست، اگر چه که بنابر نظر مرحوم آخوند مفاد لا ضرر، نفی حقیقت ضرر است و برطرف کردن ضرر از غیر هم منجر به نفی آن می شود و این اقتضاء در لا ضرر وجود دارد، اما از آن جا که لا ضرر لسانی امتنانی هم دارد، تحمل ضرر از غیر به جهت خلاف امتنان بودن واجب نیست.

وجوب دفع ضرر از غیر به طور مطلق بر مبنای مرحوم صدر

اما بر اساس مبنای مرحوم صدر که در انتساب ضرر به شارع قائل به کفایت ارتباطی حداقلی با شارع شده است، حتی عدم جلوگیری و دفع ضرر نیز ضرر را به شارع منتسب می کند، لذا باید حتی در این موارد هم دفع و نفی ضرر لازم باشد.

بنابراین فرمایش مرحوم آخوند در مقام دال بر این است اگر صرف ضرر از دیگری به تحمل ضرر منتهی شود لا ضرر به خاطر خلاف امتنان بودن جاری نمی شود، ولی اگر بنا باشد ابتداءا ضرر به نفس متوجه باشد، در این فرض تحمل ضرر واجب است، چرا که صرف ضرر از نفس به غیر، مستلزم خلاف امتنان به غیر است، حتی اگر ضرر در طرف مقابل اقل باشد.

ملاک امتنان؛ شخص یا نوع؟

این که ملاک در دفع یا تحمل ضرر به توجه ابتدایی به هر طرف باشد و قلت و کثرت ضرر تفاوتی در آن ایجاد نکند، در جایی تمام است، امتنان به لحاظ اشخاص باشد، زیرا چه منتی است بر شخص مکلف در این که حق صرف ضرر از خود ولو به برگرداندن آن به غیر وجود نداشته باشد؟ اما اگر ملاک امتنان «نوع الامة» یعنی مجموع امت بوده و ضرر از نوع نفی شده باشد، این کلام جا ندارد، چرا نفی ضرر اقل است که بر نوع امت امتنان محسوب می شود، کما این که در جعل وجوب برای جهاد، ضرر از نوع امت رفع شده، نه از خود مجاهدین و رزمندگان.

بنا بر این که لا ضرر متضمن امتنان بر نوع امت باشد، در مواردی که از جریان لا ضرر بر فردی، خلاف امتنان بر دیگران لازم بیاید، لا ضرر اصلا مقتضی ندارد، در حالی که مرحوم صدر در این مورد قائل به تعارض ضررین شده است.

فتامل

اما مرحوم آخوند در انتهای کلام با امر به تامل، به نوعی بودن امتنان اشکال کرده است، کما این که ظاهر از دلیل لا ضرر هم لحاظ شخصی امتنان است، بنابراین در لا ضرر باید امتنان نسبت به شخصی که لا ضرر در حق او جاری می شود؛ لحاظ شود، و از طرفی هم از جریان این لا ضرر خلاف امتنان بر دیگران هم لازم نیاید.

بنابراین نباید بین این دو معنا خلط شود، یعنی لا ضرر در ضمن امتنان بر شخص مکلف، نباید مستلزم ضرر بر دیگران باشد.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo