آیه 237/سوره بقره /تفسیر قرآن کریم

موضوع: تفسیر قرآن کریم/سوره بقره /آیه 237

﴿وَإِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَن يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ وَأَن تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ وَلَا تَنسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وسی‌وهفتم سوره بقره است.

طلاق قبل از آمیزش و احکام مهریه:

خداوند در این آیه می‌فرماید: ﴿وَإِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ﴾؛ اگر مردی همسرش را طلاق دهد، ﴿مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ﴾؛ پیش از آمیزش، و ﴿وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً﴾؛ در حالی که برای آنان مهریه‌ای تعیین کرده باشد ﴿فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ﴾.

ادب قرآنی در بیان مسائل زناشویی:

قرآن کریم در بیان مسائل حساس، نهایت ادب و عفت کلام را رعایت می‌کند. در این آیه، به جای تصریح، با تعبیر ﴿مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ﴾ اشاره به آمیزش شده است. این نشان می‌دهد که خداوند حتی در آموزش احکام، ادب گفتار را به ما می‌آموزد و می‌فرماید مطالب را با کنایه، اشاره و عفت بیان کنید.

وجوب تعیین مهریه:

از عبارت ﴿وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِیضَةً﴾ استفاده می‌شود که تعیین مهریه برای زن واجب است؛ چه در عقد دائم و چه در عقد موقت. برای هر زنی باید مهریه مشخص شود.

حکم مهریه در طلاق قبل از آمیزش:

اگر طلاق پیش از آمیزش واقع شود، خداوند می‌فرماید: ﴿فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ﴾؛ یعنی مرد موظف است نصف مهریه تعیین‌شده را بپردازد.

عفو زن از مهریه:

سپس می‌فرماید: ﴿إِلَّا أَن يَعْفُونَ﴾؛ یعنی مگر آنکه زنان عفو کنند؛ یعنی زن بگوید من مهریه‌ام را نمی‌خواهم و از حق خود می‌گذرم.

در اینجا بحث ادبی مطرح می‌شود که «يَعْفُونَ» از نظر صرفی می‌تواند هم جمع مؤنث باشد و هم جمع مذکر. برخی مفسران هر دو احتمال را داده‌اند.

اما با توجه به قرائن آیه، به‌ویژه جمله بعدی، روشن می‌شود که منظور جمع مؤنث است؛ یعنی خود زن یا زنان عفو می‌کنند.

عفو ولیّ زن:

خداوند می‌فرماید: ﴿يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ﴾ یا کسی که عقد نکاح در اختیار اوست عفو کند؛ یعنی ولیّ زن، مانند پدر یا جدّ پدری، به‌ویژه در مواردی که زن کم‌سن باشد و عقد با اجازه ولی انجام شده باشد، می‌تواند از مهریه بگذرد.

عفو مرد و پرداخت کامل مهریه:

سپس می‌فرماید: ﴿وَأَن تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ﴾ و اگر شما (مردان) عفو کنید، به تقوا نزدیک‌تر است.

در اینجا خطاب به مرد است؛ یعنی با اینکه وظیفه مرد پرداخت نصف مهریه است، اما اگر مرد بیاید و کل مهریه را بپردازد، این کار بسیار پسندیده و نزدیک‌تر به تقواست.

حفظ فضل و محبت پس از طلاق:

خداوند می‌فرماید: ﴿وَلَا تَنسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ﴾ فضل، محبت، رفاقت و اخلاق انسانی را میان خود فراموش نکنید. در جامعه می‌بینیم که گاهی طلاق‌ها با دعوا، اختلاف، عصبانیت و مشکلات فراوان همراه می‌شود؛ در حالی که حتی اگر به هر دلیلی توافقی برای ادامه زندگی نیست، باید جدایی با گذشت، محبت و عطوفت انجام شود.

طلاق نباید باعث آبروریزی، دشمنی خانواده‌ها و شکستن حرمت‌ها شود. این دو نفر زمانی با محبت و علاقه زندگی مشترک را آغاز کرده‌اند؛ حالا اگر قرار است جدا شوند، نباید اخلاق و فضل را فراموش کنند.

هشدار درباره ظلم و تهمت در طلاق:

در پایان آیه می‌فرماید: ﴿إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾ خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست. مسئله طلاق جایی است که گاهی ظلم‌های بزرگی رخ می‌دهد؛ گاهی مرد ظلم می‌کند و گاهی زن. گاه حرف‌های ناروا، تهمت‌ها و نسبت‌های بی‌اساس زده می‌شود.

هشدار آیه این است که مبادا برای توجیه طلاق، به زن تهمت زده شود. آبروی یک زن، آبروی یک خانواده است. اگر تهمتی زده شود، ممکن است تا آخر عمر نتواند ازدواج کند.

اگر چیزی در حد شک، تردید یا گمان در ذهن انسان هست، نباید آن را به زبان آورد. گفتن مطالبی که یقین به آن نیست، گناه بزرگی است.

طلاق زیبا:

طلاق گاهی ناگزیر است، اما می‌تواند زیبا یا زشت باشد. نباید بهانه‌ای برای بی‌اخلاقی، دخالت‌های نادرست خانواده‌ها، یا تحریک اطرافیان شود.