آیه 218/سوره بقره /تفسیر قرآن

موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 218

﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أُولَـٰئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وهجدهم سوره بقره است.

خداوند متعال در این آیه می‌فرماید: کسانی که ایمان آوردند و مهاجرت کردند و مجاهدت کردند در راه خدا، به رحمت پروردگار امید دارند و خداوند از گناهانشان می‌گذرد.

شأن نزول آیه:

شان نزول این آیه مربوط به گروهی است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به آن‌ها دستور داده بود که با کفار و مشرکان صحبت کنند و اخباری از آن‌ها برای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بیاورند. این دستور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تنها برای کسب خبر از اوضاع آنجا بود که ببینند حرف‌ها و مطالب آن‌ها چگونه است. این گروه به دستور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) عمل کرده و به طرف دشمن رفتند، اما توجه نداشتند که ماه رجب، ماه حرام است و جنگ در آن ماه حرام است. در این سفر که در اول ماه رجب صورت گرفت، این گروه با مخالفان برخورد کرده و رئیس قبیله‌ای را که کافر بود کشتند و دو نفر هم اسیر گرفتند و اموالشان را مصادره کردند. وقتی این گروه به نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمدند، تبلیغاتی مبنی بر نقض حرمت ماه رجب از سوی کفار درگرفت، چرا که در دین اسلام جنگ در ماه حرام منع شده بود.

پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به آن‌ها اعتراض کرد که چرا چنین کاری کرده‌اند، چرا که اگر چه آن‌ها نیت بدی نداشتند، اما در این شرایط اقدام به کشتن و اسیر گرفتن در ماه حرام اشتباه بوده است. این گروه بیان کردند که فکر می‌کردند ماه رجب شروع نشده و هنوز در ماه جمادی قرار دارند و از روی اشتباه چنین اقدامی انجام دادند. ﴿أُولَـٰئِكَ يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّهِ﴾ خداوند در این آیه به این گروه امید داد که اگر ایمان آورده‌اند و مهاجرت کرده‌اند و مجاهدت در راه خدا کرده‌اند، می‌توانند از رحمت الهی بهره‌مند شوند.

از این آیه شریفه می‌توان برداشت کرد که رحمت خداوند شامل کسانی می‌شود که سه ویژگی دارند: نخست، ایمان؛ دوم، عمل صالح؛ و سوم، امید به رحمت پروردگار؛ یعنی برای اینکه رحمت خداوند شامل حال فردی شود، باید این سه شرط وجود داشته باشد. ﴿فَمَنْ كٰانَ يَرْجُوا لِقٰاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صٰالِحاً﴾[2] ایمان به تنهایی کافی نیست؛ باید عمل صالح نیز انجام شود و شخص باید به رحمت خدا امید داشته باشد. آدم‌هایی که از رحمت خدا ناامید هستند، ممکن است رحمت خدا شامل حالشان نشود، زیرا ناامیدی از رحمت الهی خود یک گناه بزرگ است.

تقدم رتبه ایمان بر عمل صالح:

عمل صالح و ایمان از شرایطی است که رحمت خداوند شامل حال آن‌ها می‌شود. بنابراین، ایمان مقدم بر عمل صالح است و انسان باید ابتدا ایمان داشته باشد، سپس عمل صالح انجام دهد و در نهایت امیدوار به رحمت خدا باشد.

اصلاح افکار:

نکته دیگری که در این آیه قابل توجه است این است که انسان باید افکارش را درست کند. بصیرت و معرفت اولین گام در این مسیر است. پس ابتدا باید ایمان و معرفت و بصیرت به دست آورد، سپس عمل صالح را در دستور کار خود قرار دهد. بعد از انجام عمل صالح نیز باید شکرگزار و امیدوار به رحمت پروردگار باشد تا عفو و رحمت الهی شامل حال او شود.

این جهاد اکبر و جهاد اصغر است که در روایات به آن اشاره شده است، جهادی که باید در این مسیر طی کرد تا رحمت و مغفرت خداوند شامل حال انسان گردد. ان‌شاءالله خداوند به همه ما توفیق دهد که از این رحمت و مغفرت الهی بهره‌مند شویم.