عفت/صفات مؤمن /جنود عقل و جهل

موضوع: جنود عقل و جهل /صفات مؤمن /عفت

عفت، زیربنای همه فضایل اخلاقی:

یکی از مهم‌ترین وظایف انسان، مسئله عفت است. در روایات نیز به این موضوع بسیار تأکید شده است. در مباحث گذشته نیز اشاره کردیم که امام سجاد (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «ما من شیء أحبّ إلى الله بعد معرفته من عفّة بطنٍ و فرجٍ»[1] ؛ یعنی هیچ چیزی نزد خداوند پس از معرفت او، محبوب‌تر از عفت شکم و عفت دامن نیست.

این روایت نشان می‌دهد که عفت، بعد از معرفت خداوند، برتر از هر عبادتی مانند نماز، روزه یا حج است.

اهمیت عفت در اسلام:

نماز، روزه و حج از واجبات مهم الهی هستند، اما در برابر عفت، همه این عبادات در مرتبه پایین‌تری قرار می‌گیرند. اگر از کسی بپرسند مهم‌ترین عمل بعد از شناخت خداوند چیست؟ پاسخ روشن است: اول معرفت‌الله، و سپس العفاف.

عفت بطن و فرج:

امام سجاد (علیه‌السلام) در روایت فوق دو بُعد از عفت را بیان می‌کنند:

1. عفت بطن (شکم): یعنی انسان در خورد و خوراکش مراقب باشد. مال حرام نخورد، به مال مردم تجاوز نکند و لقمه‌اش پاک باشد.

2. عفت فرج (دامن): یعنی در مسائل جنسی و شهوانی پاک‌دامن باشد و از گناه و حرام دوری کند.

تشبیه عفت به پرهیز در درمان:

عفت در زندگی مانند پرهیز در درمان بیماری است. وقتی انسان بیمار می‌شود، طبیب برایش دارو، آمپول و رژیم تجویز می‌کند و در کنار آن می‌گوید: «پرهیز کنید». اگر بیمار همه داروها را مصرف کند ولی پرهیز نکند، تمام داروها بی‌اثر می‌شود.

در عبادت هم همین است: اگر انسان هزار رکعت نماز بخواند و روزه بگیرد ولی عفت نداشته باشد؛ یعنی به مال مردم تجاوز کند یا به شهوت آلوده شود، تمام عباداتش بی‌اثر خواهد شد.

خطر مال حرام:

متأسفانه بعضی از افراد اهل نماز شب، دعا و عبادت‌اند، اما در مسائل مالی دقت ندارند. گاهی با توجیه‌های دینی، حق مردم را می‌خورند و می‌گویند: «اشکالی ندارد». این تجاوز به مال مردم از بزرگ‌ترین گناهان است. در روایات آمده: «مَن نَبَتَ لَحمُهُ من السُّحت فالنار أولى به»[2] هرکس گوشت بدنش از مال حرام بروید، آتش به او سزاوارتر است.

بعضی‌ها کارگر می‌آورند و حقش را نمی‌دهند، یا در معامله سر مردم کلاه می‌گذارند و این را زرنگی می‌دانند! این رفتار با روح دینداری در تضاد است.

تضاد میان عبادت و شهوت:

گاه انسان در عبادت بسیار کوشا است؛ نماز شب می‌خواند، دعا و زیارت می‌کند؛ اما در برابر شهوت نمی‌تواند خودش را کنترل کند. می‌گوید: «من نماز می‌خوانم، روزه هم می‌گیرم، ولی در مسائل شهوانی نمی‌توانم خودم را نگه دارم.» این گفتار نشانه ضعف ایمان است. برای مؤمن زشت است که اهل دعا و ثنا باشد اما در برابر شهوات شکست بخورد.

در روایات آمده است: «العِفّةُ رأسُ كلِّ خير»[3] عفت، سرآمد هر خوبی است.

لغزش در مسائل مالی و شهوانی:

گاهی انسان‌های محترم، عالم یا متدین گرفتار همین دو لغزش می‌شوند: در مسائل مالی تجاوز به حقوق دیگران می‌کنند یا در مسائل شهوانی مرتکب خطا می‌شوند. این دو عامل، آبروی انسان را می‌برد و اساس ایمان را متزلزل می‌کند.

عفت در استفاده از وجوهات و بیت‌المال:

یکی از مصادیق عفت بطن، مراقبت در مصرف وجوهات شرعی و اموال عمومی است. سؤال شده که آیا آیه سهم امام و سادات مخصوص طلاب است یا شامل همه نیازمندان می‌شود؟ پاسخ روشن است: این سهم برای همه اقسام است، نه فقط طلاب.

در قرآن آمده است: ﴿إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ...﴾[4] برخی فقها گفته‌اند باید به «أفقر» (فقیرتر) داد، نه صرفاً به فقیر؛ یعنی اگر دو نفر فقیر باشند و یکی وضعیتش بدتر است، اولویت با اوست. البته بیشتر فقهای معاصر وجوبی در این مسئله نمی‌بینند، اما رعایت آن از مصادیق عفت مالی و احتیاط شرعی است.

نمونه‌های فقر شدید:

گاه انسان‌هایی هستند که واقعاً بیچاره‌اند؛ روی کارتن می‌خوابند، فرش یا وسایل اولیه زندگی ندارند، حتی کار به جایی می‌رسد که برای تأمین زندگی، خانواده خود را در معرض گناه قرار می‌دهند. در برابر چنین وضعی، وظیفه مؤمنان بسیار سنگین است و باید در کمک به افقر دقت کرد.

ضرورت محاسبه و مراقبه در مال:

انسان باید در لقمه‌ای که برمی‌دارد فکر کند: این مال از کجا آمده؟ آیا خمس داده‌ام؟ نفقه‌ای که خانواده‌ام می‌خورند، حلال است یا نه؟ طلبه و عالم باید بیش از دیگران مراقب باشند، چون مردم به آنان نگاه می‌کنند. اگر ما اهل مراقبه نباشیم، از دیگران چه انتظاری می‌توان داشت؟

لغزش مسئولان و تغییر پس از قدرت:

از مشکلات جامعه این است که افراد صالح پس از رسیدن به مقام و مسئولیت، به‌تدریج تغییر می‌کنند. در آغاز، متواضع و مؤمن‌اند، اما کم‌کم گرفتار دنیا، فامیل‌گرایی و امضاهای ناحق می‌شوند. تجربه چهل‌وچند ساله نشان داده است که بسیاری از مسئولان در ابتدا پاک بودند، ولی فشار اطرافیان و وسوسه‌های قدرت آنها را تغییر داد. این همان از بین رفتن عفت بطن است؛ یعنی انسان در برابر مال، مقام یا رشوه، پرهیز خود را از دست می‌دهد.

امید به اصلاح در حکومت الهی:

تا وقتی انسان‌ها عوض می‌شوند و نظام نظارتی ضعیف است، عدالت اجتماعی کامل نخواهد شد. اجرای واقعی احکام اسلامی و توزیع عادلانه وجوهات و بیت‌المال فقط در زمان ظهور امام زمان (عجل‌الله‌فرجه) تحقق خواهد یافت. تا آن روز، باید خودسازی، مراقبه و عفت را حفظ کنیم.

نتیجه‌گیری:

امام سجاد (علیه‌السلام) فرمودند: «ما من شیء أحبّ إلى الله بعد معرفته من عفّة بطنٍ و فرجٍ»[5] این روایت خلاصه همه مباحث اخلاقی است. عفت بطن و عفت فرج، از نماز و روزه و همه عبادات بالاتر است، زیرا اگر این دو نباشد، هیچ عبادتی ثمر نخواهد داشت.

انسان باید همیشه مراقب لقمه و دامن خود باشد تا در مسیر بندگی خداوند ثابت قدم بماند و عاقبت به خیر شود.