فضیلت علم و عالم/صفات مؤمن /جنود عقل و جهل

موضوع: جنود عقل و جهل/صفات مؤمن / فضیلت علم و عالم

فضیلت علم و عالم:

بحث ما درباره فضیلت علم و ارزش عالم است.

مسیر شما، مسیر علم است و لازم است بدانید که علم چقدر ارزشمند است. خداوند متعال حضرت آدم را به دلیل علمش برتر از ملائکه قرار داد و به آن‌ها دستور داد که به او سجده کنند. ملائکه سجده کردند، جز ابلیس که از کافران شد. دلیل این سجده چه بود؟ علم حضرت آدم. خداوند به حضرت آدم اسما و صفات یا مسائل مربوط به آسمان و زمین را تعلیم داد و پس از این تعلیم، دستور سجده به ملائکه داده شد.

این نشان می‌دهد که ارزش علم به حدی است که ملائکه به خاطر آن در مقابل حضرت آدم تواضع کردند. بنابراین، علم بالاترین ارزش را دارد و انسان نیز نسبت به علمش ارزشمند است. امیرالمؤمنین در خطبه متقین می‌فرماید: «وَحِرْصاً فِي عِلْم»[1] انسان با تقوا باید سعی و کوشش در تحصیل علم داشته باشد. همچنین در ارزش علم‌آموزی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده که فرمودند: «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد»[2] علم باید از گهواره تا گور آموخته شود.

محدودیتی از نظر زمانی و مکانی در جستجوی علم وجود ندارد. «اُطلبوا العلم ولو بالصين»[3] علامه امینی برای نوشتن کتاب «الغدیر» به کشورهای مختلف سفر کرد و با زحمات فراوان منابع را جمع‌آوری کرد. ما نیز باید هر روز زمانی را برای مطالعه و افزایش علم خود اختصاص دهیم، چه در حوزه فقه، تفسیر، تاریخ یا حدیث. روایت داریم: «لو علم الناس ما في العلم لطلبوه ولو بسفك المهج وخوض اللّجج»[4] «اگر مردم می‌دانستند که در طلب علم چه فضیلتی است، برای آن وارد دریاها می‌شدند.» اگر در راه علم سختی بکشید یا حتی کشته شوید، ارزشمند است.

علمای بزرگی در نجف به دلیل جستجوی علم به زندان رفتند یا شکنجه شدند، اما صبر کردند و حوزه‌های علمیه را حفظ کردند. مقام عالم نیز از این نظر اهمیت دارد که فرد عالم به دیگران آموزش می‌دهد و نقشی روحانی ایفا می‌کند، حتی بالاتر از مقام پدر جسمانی.

احترام به استاد و آداب علمی:

استاد جایگاه ویژه‌ای دارد و رعایت احترام به او از واجبات است. از حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده که فرمودند: «من علّمنى حرفا فقد صيّرنى عبدا»[5]

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إن من حق العالم أن لا تكثر عليه السؤال ، ولاتجر بثوبه ، وإذا دخلت عليه وعنده قوم فسلم عليهم جميعا ، وخصه بالتحية دونهم ، واجلس بين يديه ، ولاتجلس خلفه ، ولا تغمز بعينيك ، ولا تشر بيدك ، ولا تكثر من قول قال فلان وقال فلان خلافا لقوله، ولا تضجر بطول صحبته ، فإنما مثل العالم مثل النخلة ينتظر بها متى يسقط عليك منها شئ ، والعالم أعظم أجرامن الصائم القائم الغازي في سبيل الله ، وإذا مات العالم ثلم في الاسلام ثلمة لايسدها شئ إلى يوم القيامة.»[6] حق عالم این است که زیاد از او سؤال نکنید، او را آزار ندهید، و هنگام ورود به مجلس به او سلام ویژه‌ای کنید، وقتی وارد مجلس می‌شوید، در برابر استاد بنشینید و پشت سر او یا بی‌تفاوت نسبت به او نباشید. نباید با نگاه‌های بی‌ادبانه یا اشاره‌های ناراحت‌کننده، استاد را دلگیر کنید.

بحث کردن و اشکال گرفتن در درس خوب است، اما نباید بیش از حد آن را تکرار کنید. اشکال را با احترام مطرح کنید و اگر پاسخ داده شد، موضوع را ادامه ندهید. بعضی افراد به دلیل اصرار زیاد در اشکال گرفتن، احترام استاد را خدشه‌دار می‌کنند. این رفتار نه تنها باعث پیشرفت نمی‌شود، بلکه به عاقبت بد منجر می‌شود.

امیرالمؤمنین توصیه می‌کنند که در نقل‌قول‌ها به گونه‌ای صحبت نکنید که گویی قصد کوچک کردن استاد را دارید. عالم مانند درخت خرمایی است که باید منتظر بمانید تا میوه‌های آن برسد و از آن بهره ببرید، نه اینکه با رفتارهای نسنجیده او را ناراحت کنید.

اهمیت عمل به علم:

یکی از ارزش‌های عالم این است که باید به علم خود عمل کند. وای بر عالمی که به علم خود عمل نکند. در روز قیامت، چنین عالمی خواهد دید که شاگردانش به بهشت می‌روند، اما خودش به دلیل عدم عمل به علمش به جهنم می‌رود. این بزرگ‌ترین حسرت برای یک عالم خواهد بود.