درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: جنود عقل و جهل/ رئوف و رحیم/ قساوت قلب

خلاصه جلسه گذشته: صحبت در رابطه با رئوف و رحیم بود. یکی از صفات پروردگار رئوف و رحیم است ﴿إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾[1] و پیامبر اسلام هم نسبت به مؤمنین رئوف و رحیم است ﴿لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ﴾[2] رئوف و رحیم باید یکی از صفات مؤمنین باشد، در مقابل رئوف و رحیم، قساوت قلب قرار دارد. متأسفانه برخی مهربانی ندارند و قسی القلب هستند. در جلسه قبل به برخی از عوامل قساوت قلب اشاره کردیم. در ادامه به علل دیگر قساوت قلب می‌پردازیم:

۵) آرزوهای طولانی:

گاهی انسان آرزو دارد که زوجه خوبی داشته باشد، این خوب است ولی گاهی این چنین است که شخص آرزو می کند که زیباترین زن دنیا را داشته باشد، این آرزوی طولانی است. داشتن پول و ثروت خوب است امّا اینکه انسان آرزو بکند که بیشترین ثروت‌ها را داشته باشد، این آرزوی طولانی است. اینکه انسان آرزو بکند که ماشین، خانه‌ و زندگی معمولی داشته باشد تا در رنج و مشقّت نباشد، خوب است امّا اینکه انسان آرزوی ثروت‌های آنچنانی بکند آرزوی طولانی است. کسانی که آرزوی طولانی دارند به فکر آخرت نیستند و همیشه به فکر این هستند که چگونه آرزویشان را برآورده کنند. پول را اگر راه حلال شد شد، اگر نشد از راه حرام به دست بیاورند. آرزوی طولانی انسان را گمراه می‌کند. در روایتی از أمیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده است: «إِنَّمَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ اِثْنَتَيْنِ اِتِّبَاعَ اَلْهَوَى وَ طُولَ اَلْأَمَلِ أَمَّا اِتِّبَاعُ اَلْهَوَى فَإِنَّهُ يَصُدُّ عَنِ اَلْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ اَلْأَمَلِ فَيُنْسِي اَلْآخِرَةَ.»[3] امير المؤمنين عليه السّلام فرمود: همانا من از دو چيز بر شما مى‌ترسم: پيروى از هواهاى نفسانى و آرزوهاى دراز. امّا نتيجه پيروى از هوا، اين است كه انسان را از حقّ باز مى‌دارد و امّا آرزوى دراز سبب فراموشى آخرت مى‌شود.

هوای نفس حلال خوب است امّا حرام آن درست نیست و نباید بیش از اندازه دنبال هوای نفس بود. انسان اگر آرزوی طولانی داشته باشد آخرت را فراموش خواهد کرد.

در حدیث قدسی آمده است که به حضرت موسی خطاب شد «يا موسى، لا تُطَوِّلْ في الدُّنيا أملَكَ فَيَقسُوَ قَلبُكَ، و القاسي القَلبِ مِنّي بَعيدٌ.»[4] اى موسى! در دنيا آرزوى خود را دراز مگردان، كه دلت سخت مى‌شود و سخت دل از من دور است.

کسانی که آرزوهای زیادی دارند در هر بُعدی از ابعاد، قسی‌القلب می‌شوند یعنی همیشه به فکر خودشان هستند و به فکر دیگران نیستند و دلشان برای کسی نمی‌سوزد. همواره این تفکر را دارند که هر اتفاقی بخواهد بیفتد بیفتد و هر کسی از بین برود برود، من دنبال کار خودم هستم و می‌خواهم به آرزوهای خودم برسم. انسان‌های قسی‌القلب از خداوند دور هستند. بنابراین ما باید مواظب باشیم که آرزوی زیاد نداشته باشیم و از هوای نفس زیاد پیروی نکنیم. پیروی از هوای نفس به مقدار کم اشکالی ندارد امّا پیروی زیاد از آن، باعث قساوت قلب می‌شود.

۶) زیادی مال:

اینکه انسان از خداوند بخواهد که به وی روزی و مال بدهد اشکال ندارد و خوب هم هست امّا اگر پول زیاد بشود نماز اوّل وقت به جماعت از دستش می‌رود. چنین کسی اگر آدم خوبی باشد نماز می‌خواند ولی به خاطر مشکلات، رفت و آمدها و حساب و کتاب‌ها، نماز اوّل وقتش از بین می‌رود. گاهی نیز نمازش فوت می‌شود و زمانی متوجّه می‌شود و می‌بیند که چند روز است نماز نخوانده است. فکر نکنید که مال زیاد خوب است، انسان مال به اندازه داشته باشد خیلی خوب است امّا ثروت زیاد داشتن باعث مشکلات می‌شود. خداوند متعال به حضرت موسی (علیه السلام) می‌فرماید: «وَ لَا تَغْبِطْ أَحَداً بِكَثْرَةِ الْمَالِ فَإِنَّ مَعَ كَثْرَةِ الْمَالِ تَكْثُرُ الذُّنُوبُ لِوَاجِبِ الْحُقُوقِ.»[5] به حال هیچ کس به جهت مال بسیارش حسرت نخور؛ زیرا با مال فراوان به خاطر واجب شدن حقوق است که گناه بسیار می‌شود.

به کسی که مال زیادی دارد، غبطه نخور. اگر انسان مالش زیاد بشود حقوق زیادی به گردنش می‌آید؛ خمس واجب می‌شود، زکات واجب می‌شود، حجّ واجب می‌شود و ... خیلی از کسانی که مال زیاد دارند و حجّ بر آن‌ها واجب شده است، حجّ نمی‌روند.

در روایت آمده است: وَ عَنْ أَمِيرِ اَلْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ فِي حَدِيثٍ: «وَ إِنَّ كَثْرَةَ اَلْمَالِ مَفْسَدَةٌ لِلدِّينِ مَقْسَاةٌ لِلْقَلْبِ.»[6] کثرت مال باعث فساد در دین می‌شود و همچنین باعث قساوت قلب می‌شود.

من کسانی را می‌شناسم که مدام در قنوت نمازهایشان دعا می‌کنند که خدایا مال زیاد به من بده. اگر بدانید ثروتشان چقدر است تعجب می‌کنید. من تعجّب می‌کنم ماشین خوب دارد، خانه بزرگ دارد، ثروت و پول اندوخته دارد، ولی بازهم دعا می‌کند که مالش زیادتر بشود. این همه پول را برای چه می‌خواهد؟ برای چه بازهم مال و ثروت می‌خواهد؟ این مریضی است که انسان با اینکه همه چیز دارد بازهم به دنبال مال و ثروت باشد. خدا نکند که انسان به این مریضی و مفسده کثرة المال، مبتلا بشود و از راه حلال یا حرام فقط در فکر اضافه کردن مال باشد.