موضوع: اصول عملیه/اصاله الاحتیاط /ملاقی بعض اطراف علم اجمالی

فوائد

فائدة اول : مرحوم آخوند نسبت به حکم ملاقات با برخی از اطراف علم إجمالی به نجاست، قائل به تفصیل سه‌گانه ذیل است [1] :

    1. گاهی فقط اجتناب از شئ ملاقات شده لازم است — هرگاه ابتدا علم إجمالی به نجاست پدید آید و سپس ملاقات رخ دهد و سپس برای مکلف علم به ملاقات حاصل شود، فقط اجتناب از شئ ملاقات شده لازم است، زیرا تنجیز دائز مدار علم است و با تحقق علم إجمالی به نجاست و تعارض و تساقط اصول ترخیصی در شئ ملاقات شده و اطراف آن، اصل ترخیصی در شئ ملاقات کننده بدون هیچ معارضی جاری خواهد بود.

    2. گاهی هم اجتناب از شئ ملاقات شده و هم شئ ملاقات کننده لازم است — هرگاه ابتدا ملاقات رخ دهد و سپس برای مکلف علم به ملاقات حاصل شود و سپس علم إجمالی به نجاست پدید آید، زیرا قبل از پدید آمدن علم إجمالی به نجاست، مکلف عالم به ملاقات بوده است و لذا از همان اول اصول ترخیصی در ناحیه‌ی شئ ملاقات کننده و ملاقات شده با اطراف آن در تعارض بوده و نظیر دوران بین نجاست یک ظرف بزرگ و دو ظرف کوچک، هردو شئ ملاقات شده و ملاقات کننده وجوب اجتناب خواهد داشت.

    3. گاهی فقط اجتناب از شئ ملاقات کننده لازم است — به اعتقاد مرحوم آخوند در دو مورد فقط شئ ملاقات کننده وجوب اجتناب خواهد داشت:

        4. اگر در ابتدا ملاقات رخ دهد و سپس برای مکلف علم به ملاقات حاصل شود و سپس هنگام پدید آمدن علم إجمالی به نجاست شئ ملاقات شده و اطراف آن، شئ ملاقات شده از محل ابتلاء مکلف خارج شود — در چنین صورتی علم إجمالی موجب تعارض اصول ترخیصی در شئ ملاقات کننده و اطراف شئ ملاقات شده و تساقط آن دو خواهد شد (اصل ترخیصی در شئ ملاقات شده به جهت عدم وجود اثر جاری نمی‌باشد) و لذا چنانچه شئ ملاقات شده پس از آن اتفاقا مورد ابتلای مکلف واقع شود، وجوب اجتناب نداشته و اصل ترخیصی نسبت به آن بدون هیچ معارضی جاری خواهد بود.

        5. اگر در ابتدا علم إجمالی به نجاست شئ ملاقات کننده و شئ دیگری پدید آید و سپس برای مکلف علم به ملاقات و علم إجمالی به نجاست شئ ملاقات شده یا آن شئ دیگر قبل از وقوع ملاقات حاصل شود (احتمال دارد منشأ علم إجمالی اول همان علم إجمالی دوم باشد) — در چنین صورتی با توجه به اینکه علم إجمالی به نجاست شئ ملاقات کننده و شئ دیگر سابق بر دو علم دیگر پدید آمده و تنجیز دائر مدار علم است، همان علم إجمالی منجّز خواهد بود و با تنجیز آن اصول ترخیصی در اطرافش تعارض و تساقط نموده و اصل ترخیصی در ناحیه‌ی شئ ملاقات شده بدون معارض جاری خواهد بود.

شایان ذکر است که مرحوم آیت الله خوئی در عین اینکه عدم وجوب اجتناب از شئ ملاقات کننده در فرض اول و وجوب اجتناب از آن را در فرض دوم را صحیح دانسته‌اند، اما ادعا نموده‌اند که کلام مرحوم آخوند در ضمن فرض سوم ناتمام است، زیرا در مورد اول شئ ملاقات شده علی رغم خروجش از محل ابتلاء هنگام انعقاد علم إجمالی به نجاست، اما همچنان مجرای اصل ترخیصی خواهد بود[2] و بالتبع طرف تعارض اصول و محکوم به لزوم اجتناب می‌باشد، چرا که جریان اصل ترخیصی (اصالة الطهارة) در ناحیه‌ی شئ ملاقات شده خارج از محل ابتلاء، اثری همچون عدم وجوب اجتناب از شئ ملاقات کننده با آن خواهد داشت (لزوم اجتناب از شئ ملاقات کننده در این مورد منوط به آن است که علم به ملاقات بعد از علم إجمالی به نجاست پدید آمده باشد، و الا اگر علم به ملاقات قبل از علم إجمالی به نجاست پدید آمده باشد، لزوم اجتناب نخواهد داشت) [3] ؛ و در مورد دوم نیز اگرچه تنجیز دائر مدار علم است (نه معلوم) اما از آنجا که علم إجمالی دوم معلول موجب انحلال علم إجمالی اول می‌شود (چرا که علم إجمالی دوم معلول علم إجمالی اول است و اگر در علم إجمالی دوم شئ دیگر واقعا نجس باشد، شئ ملاقات کننده در علم إجمالی اول نجس نخواهد بود)، حقیقت این مورد عبارت از دوران بین نجاست شئ ملاقات شده و شئ دیگر و شک در حدوث نجاست در شئ ملاقات کننده خواهد بود (احتمال دارد نجاست شئ ملاقات کننده ناشی از نجاست شئ ملاقات شده باشد، همچنان که محتمل است ناشی از حدوث نجاست مستقلّی باشد) که علی القاعده شئ ملاقات شده به جهت تعارض اصول ترخیصی وجوب اجتناب دارد اما شئ ملاقات کننده به جهت جریان اصل ترخیصی وجوب اجتناب ندارد. [4]