/شرائط صحت جعاله /کتاب الجعالة

موضوع: کتاب الجعالة/شرائط صحت جعاله /

۴. معاهده — این عمل حقوقی عبارت است از التزام‌های دو یا چند جانبه در موازات هم بر رعایت نمودن اموری که ارتباطی به شئون

یا سلطنت دیگران ندارد و منشأ تعهّدی به نفع آن‌ها نیست (مانند میثاق مدنی، سیاسی که متضمن تعهّد کشورها به رعایت مسائل حقوق بشری در قلمرو و شیوه‌ی حکمرانی خود است).

شرط پنجم : عمل عامل مستند به جعاله بوده و او قصد تبرّع نداشته باشد.

یکی دیگر از شرائط صحّت جعاله و مستحق جُعل گشتن عامل آن است که عمل عامل باید مستند به جعاله و ناشی از امر جاعل باشد و او در اقدام خود قصد تبرّع و رایگان بودن نداشته باشد. بنابراین عامل در سه صورت استحقاق جُعل نخواهد داشت[1] :

صورت اول ← چنانچه عامل با وجود اطلاع از انعقاد جعاله، در اقدام خود قصد تبرّع داشته باشد. در این صورت از آنجا که عامل اقدام بر عمل رایگان کرده و عمل خود را به جاعل هدیه داده است، مستحق جُعل نخواهد بود، کما اینکه با وجود چنین قصد و نیّتی محترم بودن عمل انسان یا منتفع شدن جاعل از عمل دیگری موجب استحقاق اجرت پیدا کردن عامل هم نمی‌باشد و گویا عامل عمل خود را اتلاف نموده است.

صورت دوم ← چنانچه عامل قبل از انعقاد جعاله اقدام به عمل کرده باشد. در این صورت از آنجا که عمل عامل به امر جاعل نبوده، جاعل متعهّد به پرداخت جُعل نخواهد بود، اما نسبت به ملزم بودن او به پرداخت اجرت المثل یا عدم آن اختلاف نظر وجود دارد. شایان ذکر است که اگرچه حقوق‌دانان یکی از اسباب ضمان قهری و غیر قراردادی را منتفع شدن از عمل دیگران دانسته‌اند[2] ، اما این انتفاع از عمل دیگری فقط با وجود چند شرط موجب اشتغال ذمّه‌ی کسی که بهره‌مند شده است، خواهد بود[3] :

    1. عمل به امر دیگری صورت گرفته باشد (برخی صرف رضایت یا عدم امتناع را هم کافی می‌دانند).

    2. عمل با اراده‌ی عامل صورت گرفته باشد.

    3. دیگری از عمل عامل منتفع شود.

    4. عمل ارزش مالی داشته باشد.

    5. عامل قصد تبرّع نداشته باشد.

به ذهن می‌رسد در فرضی که عامل قبل از جعاله اقدام به عمل نموده باشد، اگرچه عمل او به امر جاعل نبوده تا مستحق جُعل باشد، ولی چنین اقدامی لامحاله به معنای قصد تبرّع داشتن عامل یا ضایع نمودن عمل از سوی او نیست تا اجرت المثل هم منتفی باشد، بلکه در فرضی که انجام آن عمل بر او واجب نباشد (برخلاف ردّ ضالّه که بر یابنده واجب است)، به اعتبار اصل عدم تبرّع و محترم بودن عمل انسان طبیعتا باید مستحق اجرت المثل باشد و استبعادی ندارد که شخصی حتی بدون وجود جعاله عملی را به نفع دیگری با انگیزه‌ی دریافت مژدگانی یا شیرینی انجام دهد.

صورت سوم ← چنانچه عامل هنگام اقدام اطلاعی از انعقاد جعاله نداشته باشد.

باید خاطر نشان کند که‌ پاسخ صحیح این مسأله موقوف بر شناسایی ماهیت جعاله و وجه تملیک جُعل از سوی جاعل است که بحث تفصیلی آن در ضمن حکم اول جعاله خواهد آمد. براساس نظر مختار که جعاله چیزی غیر از یک التزام و تعهّد یکجانبه از سوی عامل به نفع عامل نیست، در لزوم پایبند بودن به این تعهّد و اعطاء جُعل تفاوتی بین نیت و انگیزه‌ی عامل وجود ندارد و عامل حتی اگر متبرّع باشد هم مستحق جُعل می‌باشد، کما اینکه حتی اگر عمل قبل از جعاله تحقق پیدا کرده و به جاعل ایصال نشده باشد هم جاعل موظّف به اعطاء جُعل خواهد بود.