/حقیقت جعاله /کتاب الجعالة

موضوع: کتاب الجعالة/حقیقت جعاله /

مختار در مسأله

به نظر می‌رسد به دیدگاه صحیح در مسأله عبارت از نظریه چهارم باشد که مدعی است جعاله هم این قابلیت را دارد که به صورت عقد و با قبول عامل منعقد شود تا موجب اشتغال ذمّه‌ی او به عمل باشد و تعهّد به تملیک جُعل در قبال تعهّد به انجام کار صورت گیرد، و هم به صورت ایقاع و بدون متعهّد شدن عامل واقع شود. بدیهی است که حتی اگر جعاله به صورت عقد هم منعقد گردد، اگرچه صحّت آن در گرو اهلیت داشتن جاعل و عامل خواهد بود، اما باز هم برخلاف عقد اجاره مسامحه‌ای بوده و مجمل بودن سطح سختی عمل یا ارزش واقعی جُعل مانع از صحّت آن‌ نمی‌باشد.

برای تأیید ممکن بودن انعقاد جعاله به صورت عقد به روایت ذیل نیز می‌توان تمسک کرد که امام علیه السلام انعقاد جعاله را منوط به رضایت عامل نموده‌اند:

عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ عَلَيْهِمَا اَلسَّلاَمُ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ قَالَ لِرَجُلٍ أُعْطِيكَ عَشَرَةَ دَرَاهِمَ وَ تُعَلِّمُنِي عَمَلَكَ وَ تُشَارِكُنِي هَلْ يَحِلُّ ذَلِكَ لَهُ، قَالَ: إِذَا رَضِيَ فَلاَ بَأْسَ. [1]

ویژگی سوم ← ممکن بودن متعلّق جعاله

تردیدی وجود ندارد که اتیان متعلّق جعاله از سوی عامل باید امکان عقلی داشته باشد و الا جعاله‌ای منعقد نخواهد شد، اما نسبت به امکان شرعی یا عرفی داشتن اقدام عامل بر مفاد جعاله[2] ، مسأله به شرح ذیل است[3] :

    • چنانچه متعلّق جعاله فعل حرامی باشد (هرکس زید را بکشد، فلان مبلغ به او می‌دهم) — جعاله باطل خواهد بود و عامل با انجام عمل مستحق جُعل نمی‌شود، چرا که‌ چنین عملی شرعا غیر مقدور است.

    • چنانچه متعلّق جعاله فعل حلالی باشد:

        ◦ در صورتی که مشروط به عمل حرامی باشد (هرکس مسجد را در حال جنابت جاروب نماید، فلان مبلغ به او می‌دهم):

            ⁃ اگر عامل از حرام بودن شرط مطلع باشد — جعاله باطل خواهد بود و عامل با انجام عمل مستحق جُعل نمی‌شود، همچنان که با اقدام عالمانه‌ی عامل به حرام بودن عمل، تسبیب نیز محقق نخواهد شد و عامل تبعا مستحق اجرت المثل هم نمی‌باشد.

            ⁃ اگر عامل از حرام بودن شرط مطلع نباشد — اگرچه جعاله باطل است، اما از آنجا که یکی از اسباب ضمان قهری تسبیب بوده[4] و عامل عمل به سبب فراخوان جاعل انجام داده و اطلاعی از بطلان آن هم نداشته است، مستحق اجرت المثل خواهد بود.

        ◦ در صورتی که مشروط به عمل حرامی نباشد:

            ⁃ اگر مقدمات آن عمل حلال باشد (هرکس مسجد را جاروب نماید، فلان مبلغ به او می‌دهم) — جعاله صحیح خواهد بود و عامل با انجام عمل مستحق جُعل می‌شود.

            ⁃ اگر مقدمات آن عمل حرام باشد (هرکس مسجد را جاروب نماید، فلان مبلغ به او می‌دهم و شخص جنبی اقدام به انجام آن نماید) — جعاله صحیح خواهد بود و عامل با انجام عمل مستحق جُعل می‌شود، هرچند عمل او به تبع حرمت مقدمات حرام بوده است.