موضوع: كتاب الحج/أقسام الحج / بررسی جواز انجام حج تمتع یا قران یا افراد برای فرد نائی در غیر از حج الاسلام

جلسه چهارصد و شصت و چهارم درس خارج فقه حضرت آیت الله سید علی اصغر دستغیب

سال تحصیلی 1405-1404

17/09/1404

درس خارج فقه حضرت آیت الله سید علی اصغر دستغیب

مکان: مدرسه علمیه رضویه شیراز

مبحث: حجّ

موضوع: کتاب الحجّ

بسم الله الرحمن الرحیم

متن:

وَ أمَّا بِالنِّسْبَةِ إلَى الْحَجِّ النَّدبِيِّ فَيَجوزُ لِكُلٍ مِنَ البَعِيدِ والْحَاضِرِ كُلٌ مِنَ الأقسامِ الثَّلاثَةِ بِلا إِشْكالٍ وإنْ كَانَ الأَفْضَلُ اخْتِيَارَ التَّمتُّعِ وَكَذَا بِالنِّسْبَةِ إِلَى الْوَاجِبِ غَيْرِ حَجَّةِ الإِسْلامِ كَالْحَجِّ النَّذْرِيِّ وغَيْرِه.

ترجمه:

(و اما نسبت به حج مستحبی، پس جائز است برای هر کدام از بعید و حاضر، انجام هر یک از اقسام سه گانه بدون اشکال و هرچند افضل این است که تمتّع را اختیار نماید و همینطور نسبت به واجب غیر حَجّة الاسلام مانند حج نذری و غیر آن).

مرحوم صاحب جواهر(ره):

وَ كَذَا لاَ خِلاَفَ أَيْضاً فِي أفْضَليَّةِ اَلتَمَتُّعِ عَلَى قَسِيمَيهِ لِمَنْ كَانَ اَلْحَجُّ مَنْدُوباً بِالنِّسْبَةِ إِلَيْهِ لِعَدَمِ اسْتِطَاعَتِهِ أو لِحُصولِ حَجِّ الإِسْلامِ مِنهُ وَالنُّصوصُ مُستَفِيضَةٌ فيهِ أو مُتَواتِرَةٌ بَل هُوَ مِن قَطعِياتِ مَذهَبِ الشِّيعَةِ[1] .

ترجمه:

(و همچنین خلافی نیست در برتری تمتّع بر دو قسم دیگر( اِفراد و قِران) برای کسی که حج نسبت به او، مستحب است به جهت عدم استطاعتش یا اینکه حَجّة الاسلام را انجام داده و نصوص مستفیضه در آن است یا متواتره، بلکه از قطعیات مذهب شیعه است).

از جمله نصوص مزبور:

صحیحه صفوان جمّال:

وَ عَن عِدَّةٍ مِن أصحَابِنَا عَن أحمَدَ بنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ وَابْنِ أَبي نَجْرَانَ جَمِيعاً عَن صَفْوَانَ اَلْجَمَّالِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ إِنَّ بَعْضَ النَّاسِ يَقُولُ جَرِّدِ الحَجَّ و بَعْضَ النَّاسِ يَقُولُ اقْرُنْ وَ سُقْ وبَعْضَ النَّاسِ يَقُولُ تَمَتَّعْ بِالْعُمْرَةِ إِلَىَ الْحَجِّ وقالَ لَوْ حَجَجْتُ أَلْفَ عَامٍ لَمْ أَقْرَبْهَا إِلاَّ مُتَمَتِّعاً[2] .

ترجمه:

(صفوان جمّال نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم: بعضی از مردم می‌گویند حجّ تنها(اِفراد) به جا آوَر و بعضی از مردم می‌گویند حجّ قِران انجام بده با همراه گرفتن قربانی، و بعضی از مردم می‌گویند حج تمتّع به جا آور، و فرمود: اگر هزار سال حج به جا آورم، نزدیک به آن نمی‌شوم مگر در حال انجام تمتّع).

صحیحه معاویة بن عمار:

وَعَنَهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وحَمَّادِ بنِ عِيسَى وَابْنِ أبي عُمَيرٍ وابنِ المُغيرَةِ كُلِّهِم عَن مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ ونَحْنُ بِالمَدِينَةِ إنِّي اعْتَمَرْتُ فِي رَجَبٍ وأَنَا أُرِيدُ الْحَجَّ فَأَسُوقُ الْهَدْيَ أَوْ أُفْرِدُ الْحَجَّ أوْ أَتَمَتَّعُ قَالَ فِي كلٍّ فَضْلٌ وكُلٌ حَسَنٌ قُلْتُ فَأَيُّ ذَلِكَ أَفضَلُ فَقَالَ إِنَّ عَلِيَّاً ع كَانَ يَقُولُ لِكُلِّ شَهْرٍ عُمْرَةٌ تَمَتَّعْ فَهُوَ وَاللَّهِ أَفْضَل[3] …

ترجمه:

(معاویه بن عمار نقل کرده است که به امام صادق(ع) در حالی که در مدینه بودیم گفتم: من در ماه رجب، عمره به جا آوردم و قصد دارم حج به جا آورم، پس آیا قربانی سَوق دهم(حج قِران انجام دهم) یا حج اِفراد به جا آورم یا تمتّع انجام دهم؟ فرمود: در همه آنها فضیلت است و تماماً خوب هستند. گفتم کدام یک از آنها افضل است؟ پس فرمود: علی(ع) می‌فرمود: برای هر ماه، عمره‌ای است، تمتّع به جا آور، پس به خدا قَسَم که آن افضل است…).

و از طریق مرحوم کلینی(ره) هم معاویة بن عمّار مثل آن را نقل کرده در حالی که قول امام(ع)، «إِنَّ عَلِيَّاً كَانَ يَقُولُ لِكُلِّ شَهْرٍ عُمْرَةٌ» را ترک نموده است.

خبر عبدالملک بن عمرو:

وَ عَن مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنانٍ عَنِ ابْنِ مُسكَانَ عَنْ عَبْدِ اَلْمَلِكِ بْنِ عَمْرٍو أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ(ع) عَنِ اَلْمُتَمَتِّعِ بِالْعُمْرَةِ إِلَى اَلْحَجِّ فَقَالَ تَمَتَّعْ فَقُضِىَ أَنَّهُ أَفْرَدَ اَلْحَجَّ فِي ذَلِكَ اَلْعَامِ أوْ بَعْدَهُ فَقُلْتُ أَصْلَحَكَ اللَّهُ سَأَلْتُكَ فَأَمَرْتَني بِالتَمَتُّعِ وَأرَاكَ قَدْ أَفْرَدْتَ الْحَجَّ العامَ فَقالَ أما وَاللَّهِ إِنَّ الْفَضْلَ لَفيِ الَّذِي أَمَرْتُكَ بِهِ وَلكِنّي ضَعيفٌ فَشَقَّ عَلَیَّ طَوَافَانِ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ فَلِذَلِكَ أَفْرَدْتُ الْحَجَّ[4] .

ترجمه:

(عبدالملک بن عمرو نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به تمتّع از عمره به حج؟ پس فرمود: تمتّع به جا آور، پس در همان سال یا سال بعد از آن، امام(ع) حج اِفراد انجام دادند، پس گفتم: خداوند به شما خیر دهد، از شما سوال کردم پس امر فرمودی مرا به انجام تمتّع و دیدم که خودتان حج اِفراد انجام دادید، پس فرمود: آگاه باش که به خدا قسم، فضیلت در همان است که تو را به آن امر نمودم لکن من ضعیف شده‌ام و انجام دو مرتبه سعی بین صفا و مروه برای من مشقّت دارد، پس از این جهت، حج اِفراد به جا آوردم).

توضیح آنکه حج اِفراد چنانچه مستحبی باشد، عمره آن واجب نیست.

شایان ذکر است که آنچه در رابطه با حج نذری بیان شد و تخییر بین اقسام سه گانه حج در صورتی است که نذر، مقیّد به یکی از آن اقسام نشده باشد وگرنه انجام همان قِسم متعیَّن خواهد بود.

و اما در خصوص حج واجب به اِفساد، چون بایستی قضای آن را به جا آورد، مطابقت آن با اصل حَجّی که فاسد شده، لازم است بنابراین تخییری، در انجام هر یک از اقسام سه گانه حج نخواهد بود.