موضوع: كتاب الحج/أقسام الحج /بررسی استحباب عمره و تکرار آن و مقدار فاصله بین دو عمره

متن:

وَمَا عَدَا مَا ذُكِرَ مَنْدُوبٌ ويُسْتَحَبُّ تَكْرَارُهَا كَالْحَجِّ واخْتَلَفُوا فِي مِقْدَارِ الْفَصْلِ بَيْنَ اَلْعمرةتَيْنِ فَقِيلَ يُعْتَبَرُ شَهْرٌ وَقِيلَ عَشَرَةُ أَيَّامٍ والأَقْوَى عَدَمُ اعْتِبَارِ فَصْلٍ فَيَجُوزُ إتيانُها كُلَّ يَومٍ وتَفصيلُ المُطْلَبِ مَوكولٌ إلى مَحَلِّهِ.

ترجمه:

(غیر از آنچه ذکر شد، عمرة مستحب است و تکرار آن نیز مستحب می باشد، مانند حج، و اختلاف کرده اند در مقدار فاصله بین دو عمرة، پس به قولی، معتبر دانسته شده یک ماه و به قولی، دَه روز و اقوی معتبر نبودن فاصله می‌باشد، پس جائز است که هر روز، عمرة انجام شود و تفصیل مطلب موکول به محل آن است).

شرح:

قبل از این راجع به وجوب عمرة اعم از وجوب بالذات و وجوب بالعرض بحث شد و اقسام آن ذکر گردید.

اکنون در ادامه، مرحوم صاحب عروة متذکر شده‌اند که عمرة مستحب است و تکرار آن هم مستحب می‌باشد کما اینکه نصوص معتبره بر آن دلالت دارند از جمله:

صحیحه عبدالرحمن بن الحجّاج:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ فِي كِتَابِ عَلِيٍّ ع فِي كُلِّ شَهْرٍ عُمْرَةٌ[1] .

ترجمه:

(عبدالرحمان بن حجّاج از امام صادق(ع) نقل کرده که در کتاب علی(ع) آمده است، در هر ماه یک عمرة می‌باشد).

صحیحه معاویه بن عمار:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ عَلِيٌّ ع يَقُولُ لِكُلِّ شَهْرٍ عُمْرَةٌ[2] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده که علی(ع) می‌فرمود: در هر ماه، یک عمرة است).

این دو صحیحه و روایات دیگر بر استحباب تکرار عمرة تصریح دارند.

اما در مورد فاصله بین دو عمرة، بین فقها عظام اختلاف است:

۱- بعضی فاصله یک سال بین دو عمرة را لازم دانسته اند.

۲- برخی فاصله دَه روز را بین دو عمرة قائل گردیده اند.

۳- تعدادی دیگر، بین دو عمرة، فاصله‌ای را معتبر ندانسته‌اند.

۴- مشهور، فصل یک ماه را بین دو عمرة قائل شده اند.

منشاء اختلاف، نظرات فقهاء عظام، اختلاف روایات می‌باشد زیرا که اصل در عبادات، عدم مشروعیت است مگر آنچه به دلیل خارج گردد و در ما نحن فیه، دلیل، همان روایات است که مضامین آن ها متفاوت می باشد.

مستند قول اول که ابن ابی عقیل(عمّانی) آن را اختیار نموده، صحیحه‌های حلبیّ، حریز و زراره ذکر شده است:

صحیحه حلبیّ:

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ قَالَ الْعُمْرَةُ فِي كُلِّ سَنَةٍ مَرَّةٌ[3] .

ترجمه:

(حلبیّ از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: عمرة در هر سال، یک مرتبه است).

صحیحه حریز و زراره:

وَ عَنْهُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع وَ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَا تَكُونُ عمرةتَانِ فِي سَنَةٍ[4] .

ترجمه:

(حریز از امام صادق(ع) و زراره از امام باقر (ع) نق کرده ان که: دو عمرة، در یک سال نمی‌باشد.)

بعضی با توجه به بطلان قطعی مضمون این روایات، هر چند صحیحه هستند به دلیل سیره قطعیه و روایات کثیره معتبره که دلالت بر استحباب عمرة در هر ماه دارند ناگزیر از طَرح آنها گردیده اند لکن صحیح تر آن است که صحاح مزبور، حمل بر عمرة تمتع می‌شوند، زیرا که عمرة تمتّع در سال، یک مرتبه است، کما اینکه مرحوم شیخ(ره) این چنین عمل نموده اند.

مستند قول دوم، بنابر اینکه دَه روز، فصل بین دو عمرة باشد دو روایت از علی بن ابی حمزه نقل شده است:

روایت اول علی بن ابی حمزه:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ رَجُلٍ يَدْخُلُ مَكَّةَ فِي السَّنَةِ الْمَرَّةَ وَ الْمَرَّتَيْنِ وَ الْأَرْبَعَةَ كَيْفَ يَصْنَعُ قَالَ إِذَا دَخَلَ فَلْيَدْخُلْ مُلَبِّياً وَ إِذَا خَرَجَ فَلْيَخْرُجْ مُحِلًّا قَالَ وَ لِكُلِّ شَهْرٍ عُمرَة فَقُلْتُ يَكُونُ أَقَلَّ فَقَالَ فِي كُلِّ عَشَرَةِ أَيَّامٍ عُمْرَةٌ…[5]

ترجمه:

(علی بن ابی حمزه نقل کرده است که سوال کردم از امام ابوالحسن(ع) راجع به شخصی که داخل مکّه می‌شود، در طول یک سال یک مرتبه و دو مرتبه و چهار مرتبه، چه کاری انجام دهد؟ فرمود: هرگاه داخل شد پس داخل شود تلبیه گویان(در حال احرام) و زمانی که خارج شد، پس خارج شود در حالی که مُحِلّ(خارج از احرام) باشد و برای هر ماه، یک عمرة است، پس گفتم: آیا کمتر هم می‌شود؟ فرمود: در هر ده روز، یک عمرة خواهد بود.

روایت دوم علی بن ابی حمزه:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَي ع قَالَ لِكُلِّ شَهْرٍ عِمْرَةٌ قَالَ قُلْتُ أَ يَكُونُ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ قَالَ لِكُلِّ عَشَرَةِ أَيَّامٍ عُمْرَةٌ[6] .

ترجمه:

(علی بن ابی حمزه از امام ابوالحسن موسی(ع) نقل کرده است که فرمود: برای هر ماه یک عمرة می‌باشد، گفت که گفتم: آیا کمتر از این می‌شود؟ فرمود: برای هر دَه روز، یک عمرة).

اما این قول هم مردود است به جهت ضعیف بودن هر دو روایت، به لحاظ علی بن ابی حمزه(بَطائنی) که مشهور به کذب بوده و ضعیف می‌باشد.

مستند قول سوم که فاصله ای بین عمرتین لازم نبوده بلکه انجام عمرة در هر روز هم ممکن باشد.

یک روایت مطرح شده است:

مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِيسَ فِي آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ كِتَابِ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي الرَّجُلِ يَخْرُجُ مِنَ الْحَرَمِ إِلَي بَعْضِ حَاجَتِهِ ثُمَّ يَرْجِعُ مِنْ يَوْمِهِ قَالَ لَا بَأْسَ بِأَنْ يَدْخُلَ بِغَيْرِ إِحْرَامٍ[7] .

ترجمه:

(محمد بن ادریس در آخر سرائر به نقل از کتاب جمیل بن درّاج از بعض اصحابش از یکی از دو امام همام«امام باقر(ع) یا امام صادق(ع)» نقل کرده راجع به شخصی که خارج می‌شود از حرم برای انجام حاجتش، سپس همان روز باز می‌گردد؟ فرمود: اشکالی ندارد که بدون احرام داخل گردد).

لکن بر این روایت سنداً و دلالتاً اشکال وارد است؛ از لحاظ سند، مرسله و غیر معتبر می‌باشد و به لحاظ دلالت هم معنای حدیث آن است که اگر کسی از حرم خارج شد و همان روز برگشت، لازم نیست مُحرِم گردد و این مطلب دلالتی بر استحباب هر روزه عمرة ندارد بلکه صرفاً عدم وجوب عمرة در مراجعت همان روز و دخول به مکّه را می‌رساند.

مرحوم سید مرتضی(ره) در این مورد ادعای اجماع نموده‌اند و مرحوم مصنف(ره) با عبارت«فَيَجُوزُ إتيانُها كُلَّ يَومٍ» انجام عمرة را هر روز جایز دانسته اند.

مستند قول چهارم یعنی جواز انجام یک عمرة در هر ماه، بعض نصوص معتبره است از جمله دو صحیحه عبدالرحمان بن حجّاج و معاویة بن عمّار که در رابطه با استحباب تکرار عمرة ذکر شد و نصوص دیگر از جمله:

موثّقه یونس بن یعقوب:

وَ عَنْهُ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ كَانَ عَلِيٌّ ع يَقُولُ لِكُلِّ شَهْرٍ عُمْرُةٌ[8] .

ترجمه:

یونس بن یعقوب نقل کرده است که شنیدم از امام صادق(ع) که می‌فرماید: علی(ع) می‌فرمود: برای هر ماه عمره ‌ای است).

موثقه اسحاق بن عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع السَّنَةُ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً يُعْتَمَرُ لِكُلِّ شَهْرٍ عُمْرَةٌ[9] .

ترجمه:

(اسحاق بن عمّار نقل کرده است که امام صادق(ع) فرمود: سال، دوازده ماه است، به جا آورده می‌شود در هر ماه، یک عمرة).

أقول:

فَتَحَصَّل که با توجه به اشکالات وارد بر مستندات قول اول، دوم و سوم، و از طرفی روایات صحیحه و موثّقه که دلالت صریح بر قول چهارم یعنی هر ماه یک عمره دارند، أقوی همین خواهد بود.