موضوع: كتاب الحج/أقسام الحج /بررسی حجّ مستحبّی و اقسام عُمره

متن:

فَصْلٌ فِي الْحَجِّ الْمَنْدُوبِ.

يُسْتَحَبُّ لِفاقِدِ الشَّرائِطِ مِنَ الْبُلُوغِ والْاِسْتِطَاعَةِ وغَيْرِهِمَا أن يَحُجَّ مَهْما أمْكَنَ بَلْ وَكَذا مَنْ أَتَى بِوَظِيفَتِهِ مِنَ الْحَجِّ الْوَاجِبِ وَيُستَحَبُّ تَكْرارُ الحَجِّ بَل يُسْتَحَبُّ تَكْرارُهُ فِي كُلِّ سَنَةٍ بَلْ يَكْرَهُ تَرْكُهُ خَمْسَ سِنِينَ مُتَوَالِيَةً وفِي بَعْضِ الأخْبَارِ مَنْ حَجَّ ثَلاَثَ حَجَّاتٍ لَمْ يُصِبْهُ فَقْرٌ أَبَداً.

ترجمه:

(فصل در حج مندوب: مستحب است برای کسی که شرایطی مانند بلوغ و استطاعت و غیر آن دو را ندارد اینکه حج به جا آورد هرگاه ممکن باشد بلکه و همینطور کسی که با انجام حج واجب به وظیفه‌اش عمل نموده است و مستحب است تکرار حج بلکه مستحب است تکرار آن در هر سال، بلکه مکروه است ترک آن، پنج سال پیاپی و در بعض اخبار آمده است؛ کسی که سه مرتبه حج به جا آورد، هرگز فقیر نمی‌شود).

شرح:

مستند آنچه در این فصل از حیث حج مستحبی ذکر شده است، نصوصی است که بعض از آنها را به عنوان نمونه متذکر می‌شویم:

روایت محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ وَدَّ مَنْ فِي الْقُبُورِ لَوْ أَنَّ لَهُ حَجَّةً وَاحِدَةً بِالدُّنْيَا وَ مَا فِيهَا[1] .

ترجمه:

(محمد بن مسلم از یکی از دو امام همام«امام باقر یا امام صادق علیهما السلام» نقل کرده است که فرمود: دوست داشت کسی که در قبور است، برای او یک حج باشد در برابر تمامی دنیا و آنچه در آن است).

صحیحه ابوبصیر:

وَ عَنْ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حُسَيْنٍ الْأَحْمَسِيِّ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع حَجَّةٌ خَيْرٌ مِنْ بَيْتٍ مَمْلُوءٍ ذَهَباً يَتَصَدَّقُ بِهِ حَتَّي يَفْنَي[2] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده که امام صادق(ع) فرمود: انجام یک حج بهتر است از اینکه خانه ای پر از طلا باشد و از آن صدقه بدهد تا تمام شود).

روایت عبدالله بن سِنان:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا يُقَالُ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ سِنَانٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ فَأَعْطَاهُ ثَلَاثِينَ دِينَاراً يَحُجُّ بِهَا عَنْ إِسْمَاعِيلَ وَ لَمْ يَتْرُكْ شَيْئاً مِنَ الْعُمْرَةِ إِلَي الْحَجِّ إِلَّا اشْتَرَطَ عَلَيْهِ حَتَّي اشْتَرَطَ عَلَيْهِ أَنْ يَسْعَي فِي وَادِي مُحَسِّرٍ ثُمَّ قَالَ يَا هَذَا إِذَا أَنْتَ فَعَلْتَ هَذَا كَانَ لِإِسْمَاعِيلَ حَجَّةٌ بِمَا أُنْفِقَ مِنْ مَالِهِ وَ كَانَ لَكَ تِسْعُ حِجَجٍ بِمَا أَتْعَبْتَ مِنْ بَدَنِكَ[3] .

ترجمه:

(عبدالله بن سِنان نقل کرده که نزد امام صادق(ع) بودم هنگامی که مردی وارد شد پس امام(ع)، سی دینار به او دادند که به نیابت از اسماعیل، حج به جا آورد و چیزی از عمره و حج را ترک نفرمود مگر اینکه شرط نمود بر وی، حتی شرط کرد که در وادی مُحَسِّرسعی نماید پس فرمود: هر گاه انجام دهی این چنین، برای اسماعیل یک حج به جهت انفاقی که از مال وی شده خواهد بود و برای تو، نُه حج است به لحاظ سختی که به بدنت داده‌ای).

متن:

فَصْلٌ فِي أقْسامِ الْعُمْرَةِ:

تَنْقَسِمُ الْعُمْرَةُ كَالْحَجِّ إِلَى وَاجِبٍ أُصْلِّيٍ وعَرَضِیٍّ وَمَنْدُوبٍ تَجِبُ بِأَصلِ الشَّرعِ عَلَى كُلِّ مُكَلَّفٍ بِالشَّرائِطِ الْمُعْتَبَرَةِ فِي الحَجِّ فِي العُمُرِ مَرَّةً بِالكِتابِ وَالسُّنَّةِ والْإجْمَاعِ فَفِي صَحِيحَةِ زُرَارَةَ الْعُمْرَةُ وَاجِبَةٌ عَلَى الْخَلْقِ بِمَنْزِلَةِ الْحَجِّ فَإنَّ اللَّهَ تَعالى یَقُولُ وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالعُمْرَةَ لِلَّهِ… وَ فِي صَحِيحَةِ الفُضَيْلِ فِي قَوْلِ اللَّهِ تَعالَى وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالعُمرَةَ… قالَ (ع) هُمَا مَفْرُوضانِ.

ترجمه:

(فصل در اقسام عمره: عمره هم مانند حج تقسیم می‌شود به واجب اصلی و عَرَضی و مستحبّی؛ پس واجب است به دلیل اصل شرع، بر هر مکلّفی با شرایط معتبره در حجّ، یک بار در تمام عمر، به دلیل کتاب و سنت و اجماع. پس در صحیحه زراره است که: عمره واجب است بر مردم به مانند حج، زیرا خدای متعال می‌فرماید: پس حج و عمره را برای خداوند به اتمام رسانید… و در صحیحه فُضَیل است، راجع به قول خدای متعال، حج و عمره را به اتمام رسانید… امام(ع) فرمود: هر دو واجب هستند).

شرح:

عمره اقسامی دارد:

1- عمره‌ای که واجب بالاصل است مانند عمره تمتع برای کسی که جهت انجام حج تمتع، مستطیع می‌شود.

2- عمره‌ای که واجب بالعرض است مانند حج نذری و استیجاری.

3- عمره‌ای که مستحبی است در غیر مواردی که ذکر شد مانند عمره مفرده.

4- عمره ای که غیر مشروعه است مانند بعض فتاوی که فاصله بین دو عمره را لزوماً یک ماه دانسته‌اند فلذا انجام عمره دوم قبل از انقضاء یک ماه از عمره اول، غیر مشروع خواهد بود و مانند اینکه انجام عمره مفرده بین عمره تمتع و حج تمتع که غیر مشروع می‌باشد.

اما عمره تمتع که همانند حج تمتع، وجوب آن اصلی است به دلیل:

صحیحه عمر بن اُذَیْنَه:

وَ فِي الْعِلَلِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا يَعْنِي بِهِ الْحَجَّ دُونَ الْعُمْرَةِ قَالَ لَا وَ لَكِنَّهُ يَعْنِي الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ جَمِيعاً لِأَنَّهُمَا مَفْرُوضَانِ[4] .

ترجمه:

(عمر بن اُذَینه نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به قول خداوند عزوجل:«وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا»، آیا معنای آن حج است بدون عمره؟ فرمود: نه، لکن معنای آیه، حج و عمره هر دو می‌باشد زیرا هر دو واجب هستند).

صحیحه زراره:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْيَنَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ الْعُمْرَةُ وَاجِبَةٌ عَلَي الْخَلْقِ بِمَنْزِلَةِ الْحَجِّ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَي يَقُولُ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ وَ إِنَّمَا نَزَلَتِ الْعُمْرَةُ بِالْمَدِينَةِ[5] .

ترجمه:

(زرارة بن اَعْیَن در حدیثی از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود: عُمره واجب است بر مردم همانند حج، زیرا که خدای متعال می‌فرماید: و به اتمام رسانید حج و عمره را و به تحقیق که نازل شد عُمره در مدینه).

صحیحه معاویة بن عمّار:

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنِ الصَّفّارِ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ وَ حَمَّادٍ وَ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي وَ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْعُمْرَةُ وَاجِبَةٌ عَلَي الْخَلْقِ بِمَنْزِلَةِ الْحَجِّ عَلَي مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ وَ أَتِمُّوا الْحَجَّ وَ الْعُمْرَةَ لِلَّهِ[6] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: عمره واجب است بر مردم همانند حجّ بر کسی که مستطیع گردد، زیرا خدای عزّوجلّ می‌فرماید: و به اتمام رسانید حج و عُمره را برای خدا).