موضوع: كتاب الحج/شرائط وجوب حجة الإسلام /بررسی وجود مَحْرم به همراه زن در انجام حجّ

متن:

مَسْأَلَةٌ:

لاَ يُشْتَرَطُ وُجُودُ الْمَحْرَمِ فِي حَجِّ الْمَرْأَةِ إِذَا كَانَتْ مَأْمُونَةً عَلَى نَفْسِهَا وَ بِضْعِهَا كَمَا دَلَّتْ عَلَيْهِ جُمْلَةٌ مِنَ الأخْبَارِ ولا فَرْقَ بَيْنَ كَوْنِهَا ذَاتَ بَعْلٍ أوْ لا.

ترجمه:

(شرط نشده است وجود مَحْرم، به همراه زن در انجام حجّ، هرگاه جان و مال او در أمن باشد همانطور که تعدادی از روایات بر آن دلالت دارد و فرقی نیست بین اینکه دارای شوهر باشد یا بدون شوهر).

صحیحه سلیمان بن خالد:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الْمَرْأَةِ تُرِيدُ الْحجّ لَيْسَ مَعَهَا مَحْرَمٌ هَلْ يَصْلُحُ لَهَا الْحَجُّ فَقَالَ نَعَمْ إِذَا كَانَتْ مَأْمُونَةً[1] .

ترجمه:

(سلیمان بن خالد از امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به زنی که قصد حجّ دارد در حالی که مَحْرم به همراه او نیست،آیا حجّ برای وی شایسته است؟ پس فرمود: بلی، چنانچه در أمن باشد).

صحیحه معاویه بن عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَحُجُّ إِلَي مَكَّةَ بِغَيْرِ وَلِيٍّ فَقَالَ لَا بَأْسَ تَخْرُجُ مَعَ قَوْمٍ ثِقَاتٍ[2] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار نقل کرده از که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به زنی که به قصد انجام حجّ به سوی مکه می‌رود بدون سرپرست؟ پس فرمود: اشکالی ندارد، خارج شود با جمع مورد وثوق).

صحیحه اَبی بصیر:

وَ عَنْهُ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ مُثَنًّي عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَرْأَةِ تَحُجُّ بِغَيْرِ وَلِيِّهَا فَقَالَ إِنْ كَانَتْ مَأْمُونَةً تَحُجُّ مَعَ أَخِيهَا الْمُسْلِمِ[3] .

ترجمه:

(اَبی بصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که سوال کردم از آن حضرت راجع به زنی که حجّ به جا می آورد بدون سرپرست خودش؟ پس فرمود: اگر در امن باشد، حجّ به جا آورد با برادر مسلمانش).

ضمناً مُثَنَّی که در این حدیث از ابوبصیر نقل روایت نموده است، ثقه می‌باشد، زیرا که مراد از وی، مثنّی بن الولید الحَنّاط است به قرینه روایت کردن وی از ابوبصیر و روایت کردن عبدالرحمان بن الحجّاج از وی.

مرحوم مصنف(ره) در ادامه متذکّر شده اند که در این فرع، فرقی نیست بین اینکه زن، شوهر داشته یا بدون شوهر باشد؛ دلیل آن، اطلاق نصوص است که نسبت به زن شوهردار و بی‌ شوهر، شمول دارد مضافاً بر اینکه صحیحه دیگر معاویة بن عمّار دالّ بر آن می‌باشد:

صحیحه معاویة بن عمّار:

وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَحُجُّ بِغَيْرِ وَلِيٍّ قَالَ لَا بَأْسَ وَ إِنْ كَانَ لَهَا زَوْجٌ أَوْ أَخٌ أَوِ ابْنُ أَخٍ فَأَبَوْا أَنْ يَحُجّوا بِهَا وَ لَيْسَ لَهُمْ سَعَةٌ فَلَا يَنْبَغِي لَهَا أَنْ تَقْعُدَ وَ لَا يَنْبَغِي لَهُمْ أَنْ يَمْنَعُوهَا[4] .

ترجمه:

(معاویه بن عمّار نقل کرده است که سوال کردم از امام صادق(ع) راجع به زنی که حجّ به جا می‌آورد بدون سرپرست، فرمود: اشکالی ندارد، هرچند شوهر دارد یا برادر یا پسر برادر، پس پرهیز دارند از اینکه با او حجّ بجا آورند و برای آن ها سعه نمی باشد، پس سزاوار نیست بر آن زن که بنشیند و سزاوار نیست بر آن ها که مانع او شوند).

متن:

وَمَعَ عَدَمِ أَمْنِهَا يَجِبُ عَلَيْهَا اسْتِصْحابُ المَحْرَمِ وَ لَو بِالاُجْرَةِ مَعَ تَمَكُّنِها مِنْها وَ مَعَ عَدَمِهِ لا تَكُونُ مُسْتَطِيْعَةً.

ترجمه:

(و چنانچه زن در أمن نباشد بر او واجب است که همراه بگیرد مَحْرم را هرچند با اجرت، در صورتی که برایش امکان داشته باشد و در فرض عدم امکان، مستطیع نخواهد بود).

شرح:

در حالی که برای زن امنیّتی نباشد واجب است که شخصی را که مورد وثوق و اعتماد باشد به همراه بگیرد و ظاهراً لزومی به مَحْرم بودن وی نیست هرچند مرحوم مصنّف(ره) قید مَحْرمیّت را در آن ذکر نموده اند و اما در صورتی که از لوازم همراهی شخص مزبور، پرداخت اجرت به وی باشد، واجب است این کار را انجام دهد زیرا از قبیل مقدّمات وجودیّه(مقدمه واجب) است که شخص مستطیع بایستی با بذل مال و امثال آن، انجام دهد مانند خریداری وسائل سفر یا فراهم کردن بعضی مقدمات سفر که در این زمان تهیه گذرنامه و بلیط، از مصادیق آن است، مشروط به اینکه ممکن بوده و حرجی نباشد، البته واضح است که این قبیل امور از قبیل تحصیل استطاعت(مقدمه وجوب) نیست که گفته شود تحصیل آن ها واجب نمی‌باشد.

متن:

مَسْألَةٌ:

إذا اسْتَقَرَّ عَلَيْهِ اَلْحَجُّ بِأَنِ استَكْمَلَتِ اَلشَّرَائِطُ وَ أَهْمَلَ حَتَّى زَالَتْ أَوْ زَالَ بَعْضُهَا صَارَ دَيْناً عَلَيْهِ وَ وَجَبَ اَلْإِتْيَانُ بِهِ بِأَيِّ وَجْهٍ تَمَكَّنَ.

ترجمه:

(هرگاه حجّ، بر شخص مستقر شود به اینکه شرائط تکمیل گردد، و اهمال کند تا جایی که شرائط زایل گردید، انجام حجّ بر ذمّه وی قرار می‌گیرد و واجب است آن را به هر وجه ممکن به جا آورد).

شرح:

دلیل بر آن صحیحه اَبی الصَّبّاحِ الْکِنانی(ابراهیم بن نَعیم العَبْدی):

صحیحه اَبی الصَّبّاحِ الْکِنانی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ رَأَيْتَ الرَّجُلَ التَّاجِرَ ذَا الْمَالِ حِينَ يُسَوِّفُ الْحَجَّ كُلَّ عَامٍ وَ لَيْسَ يَشْغَلُهُ عَنْهُ إِلَّا التِّجَارَةُ أَوِ الدَّيْنُ فَقَالَ لَا عُذْرَ لَهُ يُسَوِّفُ الْحَجَّ إِنْ مَاتَ وَ قَدْ تَرَكَ الْحجّ فَقَدْ تَرَكَ شَرِيعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ[5] .

ترجمه:

(اَبی الصَّبّاحِ الْکِنانی از امام صادق(ع) نقل کرده است که به آن حضرت گفتم: راجع به شخص تاجر صاحب ثروت که حجّ را به تأخیر می‌اندازد هر سال و چیزی او را مشغول نمی‌دارد از حجّ، جز تجارت یا دَیْن، پس فرمود: عذری برای او نیست که حجّ را به تأخیر می‌اندازد، اگر فوت کرد در حالی که حجّ را ترک نموده است پس قطعاً حکمی از احکام اسلام را ترک کرده است ).

مستفاد از روایت چنین است که اگر بعد از مستقر شدن حجّ و تحقق استطاعت بر شخص، در نتیجه تاخیر انداختن حجّ، استطاعت از وی زائل گردد واجب است حجّ را به جا آورد به هر صورت که ممکن باشد هرچند مُتَسکّعاً و توأم با سختی باشد لکن اگر انجام حجّ برای او ممکن نبوده و حرجی باشد هرچند در این حالت، حکم به وجوب حجّ، تکلیف به غیر مقدور و قبیح هست، امّا ذمّه شخص نسبت به انجام حجّ مشغول خواهد بود حتی اگر چنین وضعیتی تا آخر عمر وی ادامه داشته باشد.