موضوع: كتاب الحج/شرائط وجوب حجة الإسلام /بررسی زاد و راحله به عنوان شرط استطاعت

متن:

مَسْألَةٌ لاَ يُشْتَرَطُ وُجُودُهُما عَيْناً عِنْدَهُ بَلْ يَكْفِي وُجُودُ ما يُمْكِنُ صَرْفُهُ فِي تَحْصِيلِهِما مِنَ الْمَالِ مِن غَيرِ فَرْقٍ بَيْنَ النُّقودِ وَ الأمْلاكِ مِنَ الْبَسَاتِينَ وَالدَّكَاكِينَ والْخَانَاتِ ونَحْوِهَا ولا يُشْتَرَطُ إِمْكَانُ حَمْلِ الزَّادِ مَعَهُ بَلْ يَكْفِي إِمْكَانُ تَحْصِيلِهِ فِي المَنازِلِ بِمِقْدارِ الْحَاجَةِ وَ مَعَ عَدَمِهِ فِيهَا يَجِبُ حَمْلُهُ مَعَ الإمْكَانِ مِن غَيرِ فَرقٍ بَينَ عَلَفِ الدَّابَّةِ وَ غَيْرِهِ وَ مَعَ عَدَمِهِ يَسْقُطُ الوُجُوبُ.

ترجمه:

(وجود عین زاد و راحله نزد شخص، شرط نیست بلکه کافی است وجود آنچه ممکن است صَرف آن در تحصیل زاد و راحله از مال، بدون اینکه فرقی بین نقد و املاک بوده باشد، از قبیل باغ‌ها و دکّان‌ها و مهمانسراها و مانند آن ها و شرط نیست امکان حمل توشه با آن بلکه کافی است که امکان تحصیل آن در منازل بین راه در حدّ نیاز باشد و در غیر این صورت واجب است حمل آن بر فرض امکان بدون اینکه فرقی بین علف چهارپایان و غیره باشد و در صورت عدم امکان، وجوب ساقط است).

شرح:

در این باره نمونه ای از اقوال در کتاب(تذکرة الفقهاء) چنین آمده است:

لاَ يُشْتَرَطُ وُجُودُ عَيْنِ اَلزَّادِ وَ الرَّاحِلَةِ بَلِ الْمُعْتَبَرُ مِنْهُما تَمَلُّكاً اَوْ اسْتِيجاراً[1] .

اما روایاتی که در این رابطه، بعض از آن ها ذکر شد هرچند از خصوص زاد و راحله در آن روایات نام برده شده و مقتضای آن وجود آن ها عیناً می‌باشد به گونه‌ای که حتی اگر مالی دارد که می‌تواند آن را در تهیه زاد و راحله صَرف نماید از آنجا که تحصیل استطاعت محسوب می‌شود، واجب نخواهد بود لکن از بعض نصوص دانسته می‌شود که فرقی نیست بین اینکه زاد و راحله عیناً یا بدل و قیمت آن ها، موجود باشد که از جمله آن روایات:

صحیحه معاویة بن عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَي وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا قَالَ هَذِهِ لِمَنْ كَانَ عِنْدَهُ مَالٌ وَ صِحَّةٌ…[2]

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده است راجع به آیه شریفه وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا، فرمود: این برای کسی است که برخوردار از مال و صحت باشد…).

صحیحه دیگر معاویة بن عمّار:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ لَهُ مَالٌ وَ لَمْ يَحُجَّ قَطُّ قَالَ هُوَ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَي وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمي…[3]

ترجمه:

(معاویة بن عمّار نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به شخصی که مال دارد و حج به جا نیاورده است؟ فرمود: و از کسانی است که خداوند می‌فرماید: محشور می‌کنیم او را روز قیامت در حالی که کور است…).

صحیحه حلبیّ:

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا قَدَرَ الرَّجُلُ عَلَي مَا يَحُجُّ بِهِ ثُمَّ دَفَعَ ذَلِكَ وَ لَيْسَ لَهُ شُغُلٌ يَعْذِرُهُ بِهِ فَقَدْ تَرَكَ شَرِيعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ…[4]

ترجمه:

(حلبیّ از امام صادق(ع) نقل کرده است که هرگاه شخص قادر است بر آنچه به وسیله آن حجّ به جا آورد، سپس انجام ندهد و اشتغالی هم که برای او عذر است، نداشته باشد پس به تحقیق، حکمی از احکام اسلام را ترک نموده است).

صحیحه محمّد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع قَوْلُهُ تَعَالَي وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا قَالَ يَكُونُ لَهُ مَا يَحُجُّ بِهِ…[5]

ترجمه:

(محمّد بن مسلم نقل کرده که به امام باقر(ع) گفتم: راجع به قول خداوند تعالی وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا، فرمود: کسی که برای او باشد آنچه که با آن حجّ به جا آورد).

توضیح:

تعبیر(مال) در دو صحیحه معاویه بن عمّار و تعبیر«مَا يَحُجُّ بِهِ» در دو صحیحه حلبیّ و محمّد بن مسلم، اعمّ از عین زاد و راحله یا قیمت آن ها می‌باشد زیرا عنوان مال یا مَا يَحُجُّ بِهِ، هم بر زاد و راحله و هم بر قیمت آن ها صدق می‌کند.

فتحصّل:

اگر عین زاد و راحله یا قیمت آن ها، اعمّ از نقد یا جنس وجود داشته باشد، شرط وجوب حج یعنی استطاعت، محقّق می‌باشد.