موضوع: كتاب الحج/شرائط وجوب حجة الإسلام /شرائط وجوب حجّ و بررسی ادلّه آن

متن:

لاَ خِلاَفَ فى أَنَّ وُجُوبَ الْحَجِّ بَعْدَ تَحَقُّقِ اَلشَّرَائِطِ فَوْرِىٌّ بِمَعْنى أنَّهُ يَجِبُ المُبَادَرَةُ إِلَيْهِ فِى الْعَامِ الْأَوَّلِ مِنَ الاِسْتِطاعَةِ فَلا يَجُوزُ تَأْخِيرُهُ عَنْهُ وَ إِنْ تَرَكَهُ فِيهِ فَفِى اَلْعَامِ اَلثَّانِى وَ هَكَذَا وَ يَدُلُّ عَلَيْهِ جُمْلَةٌ مِنَ الأَخْبارِ فَلَوْ خَالَفَ وَ أُخَّرَ مَعَ وُجُودِ الشَّرَائِطِ بِلاَ عُذْرٍ يَكُونُ عَاصِياً بَلْ لاَ يَبْعُدُ كَوْنُهُ كَبِيرَةً كَمَا صَرَّحَ بِهِ جَمَاعَةٌ وَ يُمْكِنُ اِسْتِفَادَتُهُ مِنْ جُمْلَةٍ مِنَ الأخْبار.

ترجمه:

(خلافی نیست در اینکه وجوب حجّ، بعد از تحقّق شرائط، فوری می‌باشد به این معنا که واجب است مبادرت به آن در سال اول استطاعت، پس جائز نیست تاخیر حجّ از سال اول و اگر آن را در سال اول ترک کرد پس در سال دوم به جا آورد و به همین ترتیب و دلالت دارد بر آن، تعدادی از اخبار و اگر خلاف کرد و تاخیر انداخت با وجود شرائط بدون عذر، مرتکب گناه شده است بلکه بعید نیست که گناه کبیره باشد همانطور که جماعتی بر آن تصریح نموده اند و ممکن است استفاده آن از تعدادی از اخبار).

صحیحه معاویة بن عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِيُّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَي وَ لِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا قَالَ هَذِهِ لِمَنْ كَانَ عِنْدَهُ مَالٌ وَ صِحَّةٌ وَ إِنْ كَانَ سَوَّفَهُ لِلتِّجَارَةِ فَلَا يَسَعُهُ وَ إِنْ مَاتَ عَلَي ذَلِكَ فَقَدْ تَرَكَ شَرِيعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ إِذَا هُوَ يَجِدُ مَا يَحُجُّ بِهِ…[1]

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود: خدای متعال فرموده است: «و برای مردم است حجّ بیت الله برای کسی که مستطیع باشد» فرمود: این برای کسی است که مال و صحت داشته باشد و اگر تاخیر انداخت برای تجارت، پس در سعه نمی‌باشد و اگر بر این حال، مرگ او فرا برسد، ترک کرده است یکی از شرائع اسلام را زمانی که می‌یابد آنچه را که به آن حجّ به جا آورد).

دلالت حدیث بر وجوب فوری در حجّ، واضح است«وَ إِنْ كَانَ سَوَّفَهُ لِلتِّجَارَةِ فَلَا يَسَعُهُ» دلالت بر حرمت تسویف دارد و خصوصیتی برای تجارت نیست و اینکه گفته شده«التّجارة» چون غالباً تسویف برای تجارت واقع می‌شود در جایی که عذری مانع از اداء فریضه حجّ نباشد.

صحیحه حلبیّ:

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا قَدَرَ الرَّجُلُ عَلَي مَا يَحُجُّ بِهِ ثُمَّ دَفَعَ ذَلِكَ وَ لَيْسَ لَهُ شُغُلٌ يَعْذِرُهُ بِهِ فَقَدْ تَرَكَ شَرِيعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ…[2]

ترجمه:

(حلبیّ از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: زمانی که شخص، قدرت بر انجام حجّ را یافت، پس انجام نداد آن را و اشتغالی که معذور باشد به آن وجود نداشت، پس قطعاً ترک کرده است یکی از شرائع اسلام را…).

عبارت«ثُمَّ دَفَعَ ذَلِكَ» شامل صورت تاخیر بعد الاستطاعة می‌شود، پس روایت، دلالت بر فوریت در اداء فریضه حجّ دارد.

صحیحه ابی الصّباح الکَنانیّ:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّباحِ الْكَنانِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ رَأَيْتَ الرَّجُلَ التَّاجِرَ ذَا الْمَالِ حِينَ يُسَوِّفُ الْحَجَّ كُلَّ عَامٍ وَ لَيْسَ يَشْغَلُهُ عَنْهُ إِلَّا التِّجَارَةُ أَوِ الدَّيْنُ فَقَالَ لَا عُذْرَ لَهُ يُسَوِّفُ الْحَجَّ إِنْ مَاتَ وَ قَدْ تَرَكَ الْحجّ فَقَدْ تَرَكَ شَرِيعَةً مِنْ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ[3] .

ترجمه:

(ابی الصّباح کَنانیّ از امام صادق(ع) نقل کرده است که گفتم: به آن حضرت آیا نظر دارید که شخص تاجر دارای مال، تاخیر بیندازد حجّ را در هر سال در حالی که مشغول نمی‌دارد وی را از حجّ مگر تجارت و دَیْن؟ پس فرمود: عذری بر او نیست در تاخیر انداختن حجّ، اگر بمیرد و ترک حجّ نماید، پس یکی از شرائع اسلام را ترک نموده است).

معتبره ابوبصیر:

وَ عَنْ حُمَيْدِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سَمَاعَةَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ الْمِيثَمِيِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ مَنْ مَاتَ وَ هُوَ صَحِيحٌ مُوسِرٌ لَمْ يَحُجَّ فَهُوَ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمي قَالَ قُلْتُ سُبْحَانَ اللَّهِ أَعْمَي قَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَعْمَاهُ عَنْ طَرِيقِ الْحَقِّ[4] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که شنیدم از امام صادق(ع) می‌فرمود: کسی که بمیرد در حالی که سالم بوده، تمکّن مالی داشته است، اما حجّ به جا نیاورده است، از افرادی است که خداوند(عزّوجلّ) فرموده است: او را در روز قیامت نابینا محشور می‌کنیم، راوی گوید: که به آن حضرت گفتم: سبحان الله، نابینا! فرمود: بلی خداوند(عزّوجلّ) وی را از طریق حقّ نابینا نموده است).

دلالت حدیث بر وجوب مبادرت فوری و عدم جواز تأخیر، واضح است، زیرا اگر تأخیر جائز بود، وجهی برای عذاب و عقاب وی نبود.

صحیحه ذَرِیح المُحاربیّ:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ ذَرِيحِ الْمُحَارِبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ يَحُجَّ حَجَّةَ الْإِسْلَامِ لَمْ يَمْنَعْهُ مِنْ ذَلِكَ حَاجَةٌ تُجْحِفُ بِهِ أَوْ مَرَضٌ لَا يُطِيقُ فِيهِ الْحجَّ أَوْ سُلْطَانٌ يَمْنَعُهُ فَلْيَمُتْ يَهُودِيّاً أَوْ نَصْرَانِيّاً[5] .

ترجمه:
(ذَرِیح مُحاربیّ از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: کسی که بمیرد و حجّة الاسلام به جا نیاورده باشد در حالی که مانع نشده باشد از انجام حج، نیازی که در اثر آن مضطرّ و بیچاره گردیده یا مرضی که با آن، حجّ از طاقت و توان خارج باشد یا سلطانی که مانع شود وی را، پس بایستی یهودی یا نصرانی بمیرد).

حاصل روایت آن که، هر کس بدون هیچ گونه مانعی، حجّ واجب را انجام نداده و فوت کرده است، چنین عقوبتی بر آن مترتّب است و دالّ بر فوریّت وجوب حجّ بر وی می‌باشد.