موضوع: كتاب الحج/شرائط وجوب حجة الإسلام /دلیل وجوب حجّ از کتاب و سنّت

کتاب الحجّ:

متن:

فَصْلٌ: مِنْ أَرْكَانِ الدِّينِ الْحجُّ وَ هُوَ وَاجِبٌ عَلَى كُلِّ مَنِ اسْتَجْمَعَ الشَّرَائِطَ الْآتِيَةَ مِنَ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ وَ الْخُنَاثِى بِالْكِتَابِ وَ السُّنَّةِ وَ الْإِجْمَاعِ مِنْ جَمِيعِ الْمُسْلِمِينَ بَلْ بِالضَّرُورَةِ.

ترجمه:

(از جمله ارکان دین، حجّ می‌باشد و آن واجب است بر هر کسی که شرائط آتیه در وی جمع باشد، اعم از مردان و زنان و افراد خنثی، به دلیل کتاب و سنت و اجماع عموم مسلمین، بلکه به ضرورت).

شرح:

حجّ از ارکان دین و از اموری است که اسلام بر آن بنا شده است و در نصوص معتبره بر آن تصریح گردیده است از جمله:

صحیحه فضیل بن یسار:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ اَلْكُلَيْنِي رَضِيَ اللَّه عَنْهُ عَنْ أَبِي عَلِيٍ الأشعريِّ عَنِ الْحَسَنِ ابْنِ عَلِيٍ الْكُوفي عَنْ عَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ بُنِىَ الاسْلامُ عَلَى خَمسٍ عَلَى الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وَالحجِّ وَالصَّومِ والوَلايَةِ…[1]

ترجمه:

(فضیل بن یسار از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود: اسلام بنا شده بر پنج، بر نماز و زکات و حجّ و روزه و ولایت…).

صحیحه زراره:

وَعَن عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وعَبْدِ اللَّهِ بْنِ اَلصَّلْتِ جَمِيعاً عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ بُنِىَ الاسْلامُ عَلَى خَمْسَةِ أشْياءَ عَلى الصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وَالحجِّ وَالصَّومِ والوَلايةِ[2] .

ترجمه:

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که فرمود: اسلام بنا شده بر پنج چیز، بر نماز و زکات و حجّ و روزه و ولایت…).

این قبیل مضامین در کتب اهل سنت هم نقل شده است:

(صحیح بخاری، جلد ۱، کتاب الایمان) و (صحیح مسلم، جلد ۱، کتاب الایمان).

اما دلیل بر وجوب حجّ از کتاب:

قوله تعالی:

﴿وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ[3] ﴾

ترجمه:

(و بر مردم واجب است حجّ خانه خدا، هر آن کس که استطاعت داشته باشد و کسی که کافر شود، پس خداوند از عالمیان بی‌نیاز است).

توضیح آنکه کلمه الناس، شامل مردان و زنان و خنثی می‌شود.

دلیل بر وجوب حجّ از سنّت:

صحیحه عُمَر بن اُذَینة:

مُحَّمَدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ كَتَبْتُ إِلَى أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بِمَسَائِلَ بَعْضُهَا مَعَ ابْنِ بُكَيْرٍ وَ بَعْضُها مَعَ أَبِي الْعَبَّاسِ فَجَاءَ اَلْجَوَابُ باِمْلائِهِ سَأَلْتُ عَنْ قَوْلِ اَللَّهِ عزَّوَجَل وَلِلَّهِ عَلَى اَلنَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً يَعْنِي بِهِ الحَجَّ وَالعُمرَةَ جَميعاً لِأنَّهُما مَفْرُوضانِ[4] .

ترجمه:

(عمر بن اذینه نقل کرده است که نوشتم به امام صادق(ع) مسائلی را، بعضی از آن ها با ابن بُکَیر و بعض از آن ها با ابی العباس، پس جواب آمد با املاء به آن حضرت، اینکه سؤال کردی از قول خداوند عزوجل، و واجب است بر مردم حجّ خانه خدا، بر کسی که استطاعت دارد؛ معنای آن حجّ و عمره با هم باشد زیرا که هر دو فریضه و واجب است).

علاوه بر کتاب و سنت، اجماع مسلمین، بلکه ضرورت دین نیز بر وجوب حجّ دلالت دارد.

قالَ صاحِبُ الجَواهِر:

هُوَ فَرْضٌ عَلَى كُلِّ مَنِ اِجْتَمَعَتْ فِيهِ الشَّرَائِطُ الآتِيَةُ مِنَ الرِّجَالِ والنِّسَاءِ والْخُنَاثِي كِتَاباً وسُنَّةً و إِجْمَاعاً مِنَ المُسلِمِينَ بَل ضَرورَةً مِنَ الدِّينِ[5] .

ترجمه:

(و آن«حجّ» واجب است بر هر کس که شرایط آتیه در او جمع باشد، از مردان و زنان و خنثی، به دلیل کتاب و سنت و اجماع مسلمین، بلکه ضروری دین).

متن:

وَ مُنْكِرُهُ فِى سِلْكِ الْكافِرِينَ وَ تارِكهُ عَمْداً مُسْتَخِفّاً بِهِ بِمَنْزِلَتِهِمْ وَ تَرْكُهُ مِنْ غَيْرِ اِسْتِخْفَافٍ مِنَ اَلْكَبَائِر.

ترجمه:

(و منکر آن در سِلک کافرین است، ترک کننده عمدی آن؛ که سبک شمارد آن را، به منزله کفّار می‌باشد و ترک آن بدون سبک شمردن آن، از گناهان کبیره است).

شرح:

آنچه مسلَّم است اینکه میزان در کفر و اسلام، سه چیز است:

شهادت به وحدانیت خداوند و رسالت محمد مصطفی(ص) و اعتقاد به معاد.

بنابراین کسی که به این امور معترِف است، حکم به اسلام وی می‌شود و آثار آن بر وی جاری خواهد بود از قبیل مواریث، حرمت خون و مال وی و حلیّت آنچه را که ذبح می‌کند و لزوم تجهیز او، از جمله غسل و کفن و دفن و احکام دیگر، امّا کسی که یکی از امور سه گانه مزمور را انکار نماید کافر است و اما انکار ضروری دین، در صورتی که به تکذیب پیامبر اکرم(ص) برگردد، موجب کفر می‌شود، وگرنه به نحو مستقل و به صِرف ضروری بودن، موجب کفر نخواهد بود.

بعضی به ذیل آیه شریفه وجوب حجّ«وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ» استناد نموده و گفته‌اند انکار وجوب، موجب کفر است به این دلیل که تعبیرِ از ترک به کفر، دلالت دارد بر اینکه منکر وجوب حجّ، کافر می‌باشد.

پاسخ آن چنین است که ظاهر از قول خداوند«وَمَنْ كَفَرَ» این است، کسی که کفر وی، منشأ و سبب ترک حجّ از او شده است، پس خداوند بی‌نیاز از عالمیان می‌باشد؛ نه اینکه انکار حجّ، موجب کفر باشد.

همانگونه که در سوره مدّثّر، آیات ۴۲ تا ۴۶ می‌فرماید:

﴿مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ[6] ﴾

ترجمه:

(چه چیزی شما را به جهنم کشید؟ گویند: ما از نمازگزاران نبودیم و به مساکین طعام نمی‌دادیم و با اهل باطل، همراه می‌شدیم و قیامت را تکذیب می‌نمودیم).

بدین ترتیب آیات مزبور، دالّ بر این نیست که ترک نماز، موجب کفر است؛ بلکه کفر آن ها منشأ و موجب ترک نماز و عدم پرداخت زکات می‌باشد، مضافاً بر اینکه در روایت، کفر در آیه وجوب حجّ، تفسیر به ترک گردیده است.

صحیحه معاویة بن عمّار:

مُحَمَّدُ بْنُ اَلْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الحُسيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ اَللَّهُ «وَللَّه عَلَى اَلنَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اِسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً» قَالَ هَذِهِ لِمَنْ كَانَ عِنْدَهُ مَالٌ إِلَى أنْ قالَ وَ عَن قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَجَل «وَ مَن كَفَرَ» يَعني مَن تَرَكَ[7] .

ترجمه:

(معاویة بن عمّار از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: خداوند می‌فرماید: و برای مردم واجب است حجّ بیت الله، کسی که استطاعت داشته باشد. فرمود: این برای کسی است که مال، نزد او باشد تا آنجا که فرمود: و از قول خداوند عزّوجلّ و کسی که کافر شود، یعنی ترک نماید).