موضوع: كتاب الخمس/ المعدن، الغوص / وجوب خمس چیزهائی که با غوّاصی از دریا خارج می شود

متن:

وَ يُشْتَرَطُ فِي وُجُوبِ اَلْخُمُسِ فِيهِ اَلنُّصَّابُ وَ هُوَ عِشْرُونَ دِینَارَاً.

ترجمه:

(و شرط است در وجوب خمس گنج، حدّ نصاب و آن بیست دینار می‌باشد).

شرح:

در این مسأله خلافی بین اصحاب نیست کما اینکه مرحوم صاحب حدّائق بر آن تصریح نموده اند:

مرحوم صاحب حدائق(ره):

وَ لاَ خِلاَفَ أَيْضاً بَيْنَ اَلْأَصْحَابِ فِي مَا أَعْلَمُ فِي اِشْتِرَاطِ اَلْخُمُسِ فِي هَذَا النَّوْعِ بِبُلُوغِ عِشْرِينَ دِينَاراً أَوْ مِائَتَيْ دِرْهَمٍ و هُوَ النُّصَّابُ الأوَّلُ مِنَ الذَّهَبِ و الْفِضَّةِ[1] .

ترجمه:

(و همچنین خلافی نیست بین اصحاب در آنچه می‌دانیم در شرطیت خمس این نوع(کنز)، رسیدن به بیست دینار یا دویست درهم و آن نصاب اول طلا و نقره است).

مرحوم صاحب جواهر(ره):

يُعْتَبَرُ فِي وُجُوبِ الْخُمُسِ فِيهِ النُّصَّابُ بِلا خِلافٍ أَجِدُهُ فيهِ وإنْ أطْلَقَ بَعْضُ الْقُدَمَاءِ بَلْ فِي الخِلافِ وَالغُنْيَةِ وَالسَّرائِرِ و ظَاهِرِ التَّذْكِرَةِ وَالمُنتَهى وَالمَدارِكِ الإجماعُ عَلَيه[2] .

ترجمه:

(معتبر است در وجوب خمس در آن(کنز)، نصاب، بدون خلافی که یافته باشم در آن، هرچند بعضی قدماء به نحو مطلق ذکر کرده‌اند بلکه در خلاف و غُنیه و سرائر و ظاهر تذکره و منتهی و مدارک، اعتبار حدّ نصاب را اجماعی دانسته اند).

محقق همدانی(ره):

وَ يُعْتَبَرُ فِيهِ النِّصَّابُ بِلاَ خِلاَفٍ فِيهِ عَلَي الظَّاهِرِ بَلْ عَنْ غَيرِ واحِدٍ دَعْوَي اَلاِجْمَاعِ عَلَيْهِ كَمَا اَنَّهُ لاَ خِلاَفَ عَلَي اَلظَّاهِرِ فِي اَنَّ نِصَابَهُ بُلُوغُهُ حدّاً يَجِبُ فِي مِثْلِهِ اَلزَّكَاةُ... فالاَصْلُ فِي هَذَا الحُكْمِ هُوَ اَلصَّحِيحَةُ اَلْمَذْكُورَةُ... وَ يُوَيِّدُهُ اَيْضَاً فَهْمُ الاَصْحَابِ وَ فَتَاوِيهِمْ بَلْ نَقْلُ اِجْماعِهِمْ عَلَيْه[3] .

ترجمه:

(و معتبر است در آن، نصاب، بدون خلافی در آن، ظاهراً بلکه از بیش از یک نفر بر آن ادعای اجماع شده است، همانطور که خلافی نیست ظاهراً در اینکه نصاب آن، رسیدنش به حدّی که زکات واجب است در مثل آن... پس اصل در این حکم، صحیحه مذکوره است(منظور صحیحه بزنطی است)... و همچنین مویّد آن، فهم اصحاب و فتاوی ایشان بلکه نقل اجماع ایشان بر آن می‌باشد).

دلیل بر اعتبار حدّ نصاب در وجوب خمس کنز:

صحیحه احمد بن ابی نصر بزنطی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ محمّد بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّا يَجِبُ فِيهِ الْخُمُسُ مِنَ الْكَنْزِ فَقَالَ مَا يَجِبُ الزَّكَاةُ فِي مِثْلِهِ فَفِيهِ الْخُمُسُ[4] .

ترجمه:

(محمّد بن ابی نصر از امام ابوالحسن الرضا(ع) نقل کرده است که از آن حضرت سوال کردم راجع به آنچه از کنز، خمس در آن واجب است؟ پس فرمود: هر آنچه واجب است زکات در مثل آن، پس در آن خمس می‌باشد).

قبلاً در رابطه با این صحیحه بیان شد که درصدد بیان جنسی از گنج است که خمس به آن تعلّق می‌گیرد و آن عبارت از طلا و نقره مسکوک می‌باشد فلذا می‌توان گفت صحیحه بزنطی إشعار به نصاب کنز هم دارد که عبارت از بیست دینار در طلا و دویست درهم در نقره می‌باشد.

متن:

انّمَا يُعْتَبر اَلنُّصَّابُ فِي اَلْكَنْزِ بَعْدَ اِخْرَاجِ مَؤُونَةِ الاِخْرَاجِ.

ترجمه:

(معتبر است حدّ نصاب در گنج پس از اخراج کردن هزینه خارج نمودن گنج).

آنچه در مبحث معدن مشروحاً بیان شد در مورد گنج هم صدق می‌کند بدین معنا که حدّ نصاب پس از کسر مؤونه استخراج، ملاحظه می‌شود.

متن:

الرَّابِعُ اَلْغَوْصُ وَ هُوَ إِخْرَاجُ الْجَوَاهِرِ مِنَ اَلْبَحْرِ مِثْلِ اللُّؤْلُؤِ وَ اَلْمَرْجَانِ وَ غَيْرِهِمَا مَعْدِنِيَّاً كَانَ أَوْ نَبَاتِيَّاً لاَ مِثْلِ السَّمَكِ وَ نَحْوِهِ مِنَ الْحَيْوَانَاتِ فَيَجِبُ فيهِ الْخُمُسُ بِشَرْطِ اَنْ يَبْلُغَ قِيمَتُهُ دِينَاراً فَصَاعِداً فَلاَ خُمُسَ فِيمَا يَنْقُصُ عَنْ ذَلِك.

ترجمه:

(چهارم، آنچه از دریا با فرو رفتن زیر آب، بیرون آورده شود از جواهراتی مانند لؤلؤ و مرجان و مانند این‌ها که از معدنیات یا نباتات باشد، نه مثل ماهی و مانند آن از حیوانات، پس خمس در آن واجب است مشروط به اینکه قیمت آن به یک دینار یا بیشتر از یک دینار برسد و اگر کمتر باشد خمس آن واجب نیست).

شرح:

نصوصی که بر وجوب خمس غَوْص دلالت دارند:

صحیحه حلبیّ:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْعَنْبَرِ وَ غَوْصِ اللُّؤْلُؤِ فَقَالَ عَلَيْهِ الْخُمُسُ[5] .

ترجمه:

(حلبیّ نقل کرده است که از امام صادق(ع) سوال کردم راجع به عنبر و اخراج لؤلؤ با غوّاصی از دریا؟ پس فرمود: خمس به آن تعلّق می‌گیرد).

صحیحه عمّار بن مروان:

محمّد بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ فِي الْخِصَالِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ محمّد بْنِ يَحْيَي عَنْ محمّد بْنِ عِيسَي عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مَرْوَانَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ فِيمَا يُخْرَجُ مِنَ الْمَعَادِنِ وَ الْبَحْرِ وَ الْغَنِيمَةِ وَ الْحَلَالِ الْمُخْتَلِطِ بِالْحَرَامِ إِذَا لَمْ يُعْرَفْ صَاحِبُهُ وَ الْكُنُوزِ الْخُمُسُ[6] .

ترجمه:

(عمّار بن مروان نقل کرده است، شنیدم از امام صادق(ع) که می‌فرمود: در آنچه خارج می‌شود از معادن و دریا و غنیمت و مال حلال مخلوط به حرام، زمانی که صاحبش معلوم نباشد و گنج‌ها، خمس می‌باشد).

صحیحه ابن ابی عُمَیر:

وَ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ زِيَادِ بْنِ جَعْفَرٍ الْهَمَدَانِيِّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ غَيْرِ وَاحدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الْخُمُسُ عَلَي خَمْسَةِ أَشْيَاءَ عَلَي الْكُنُوزِ وَ الْمَعَادِنِ وَ الْغَوْصِ وَ الْغَنِيمَةِ وَ نَسِيَ ابْنُ أَبِي عُمَيْرٍ الْخَامِسَ[7] .

ترجمه:

(ابن ابی عمیر از بیش از یک نفر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: خمس بر پنج چیز تعلّق می‌گیرد، بر گنج‌ها و معادن و آنچه از دریا خارج می‌شود و غنیمت و ابن ابی عمیر پنجمی را فراموش کرد).

مرسله حمّاد بن عیسی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنِ الْعَبْدِ الصَّالِحِ ع قَالَ الْخُمُسُ مِنْ خَمْسَةِ أَشْيَاءَ مِنَ الْغَنَائِمِ وَ الْغَوْصِ وَ مِنَ الْكُنُوزِ وَ مِنَ الْمَعَادِنِ وَ الْمَلَّاحَةِ…[8]

ترجمه:

(حمّاد بن عیسی از بعض اصحاب ما از عبد صالح، امام موسی ابن جعفر(ع) نقل کرده که فرمود: خمس از پنج چیز است، غنائم و آنچه از دریا استخراج می‌شود و از گنج‌ها و از معادن و از نمک زار).

روایت محمّد بن علی بن ابی عبدالله:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ محمّد بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ محمّد بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَمَّا يُخْرَجُ مِنَ الْبَحْرِ مِنَ اللُّؤْلُؤِ وَ الْيَاقُوتِ وَ الزَّبَرْجَدِ وَ عَنْ مَعَادِنِ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ هَلْ فِيهَا زَكَاةٌ فَقَالَ إِذَا بَلَغَ قِيمَتُهُ دِينَاراً فَفِيهِ الْخُمُسُ[9] .

ترجمه:

(محمّد بن علی بن ابی عبدالله از امام ابوالحسن(ع) نقل کرده است که سوال کردم از آن حضرت راجع به آنچه از دریا استخراج می‌شود از لؤلؤ و یاقوت و زبرجد و از معادن طلا و نقره، آیا در آن زکات است؟ پس فرمود: هرگاه قیمت آن به یک دینار رسید در آن خمس می‌باشد).