موضوع: كتاب الزكاة/مستحقين الزکاة /بررسی پرداخت زکات سهم فقراء به اطفال مومن

متن:

تُعْطَى اَلزَّكَاةُ مِنْ سَهْمِ اَلْفُقَرَاءِ لِأطْفالِ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَجَانِينِهِمْ مِنْ غَيْرِ فَرْقٍ بَيْنَ اَلذَّكَرِ وَ اَلْأُنْثَى وَ اَلْخُنْثَى وَ لاَ بَيْنَ المُمَيِّزِ وَ غَيْرِهِ إِمَّا بِالتَّمْليكِ بِالدَّفْعِ إِلَى وَلِيِّهِم وَ إِمَّا بِالصَّرْفِ عَلَيْهِم مُباشَرَةً أَو بِتَوَسُّطِ أَمِينٍ إِنْ لَمْ يَكُن لَهُم وَلِيُّ شَرعِيٌ مِنَ الأَبِ وَ الجَدِّ وَ القَيِّم.

ترجمه:

(زکات از سهم فقراء را به اطفال مومنین می‌شود پرداخت نمود و مجانین ایشان، بدون فرق بین مرد و زن و خنثی و بین ممیز و غیر آن، یا به نحو تملیک با پرداخت آن به ولّی ایشان یا با هزینه کردن برای آنان به وسیله شخص زکات دهنده یا به وسیله شخص امین در صورتی که ولّی شرعی از پدر و جدّ و قیّم نداشته باشند).

شرح:

در این فرع خلافی نیست به لحاظ نصوصی که وارد شده است.

صاحب مدارک(ره):

هَذَا اَلْحُكْمِ مُجْمَعٌ عَلَيْهِ بَيْنَ عُلَمَائِنَا وَ اُكْثُرِ اَلْعَامَهُ[1] .

ترجمه:

(این حکم، اجماع بین علماء ما« امامیّه» و بیشتر عامّه می‌باشد).

صحیحه ابی بصیر:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) الرَّجُلُ يَمُوتُ وَ يَتْرُكُ الْعِيَالَ أَ يُعْطَوْنَ مِنَ الزَّكَاةِ قَالَ نَعَمْ حَتَّي يَنْشَئُوا وَ يَبْلُغُوا وَ يُسْأَلُوا مِنْ أَيْنَ كَانُوا يَعِيشُونَ إِذَا قُطِعَ ذَلِكَ عَنْهُمْ فَقُلْتُ إِنَّهُمْ لَا يَعْرِفُونَ قَالَ يُحْفَظُ فِيهِمْ مَيِّتُهُمْ وَ يُحَبَّبُ إِلَيْهِمْ دِينُ أَبِيهِمْ فَلَا يَلْبَثُوا أَنْ يَهْتَمُّوا بِدِينِ أَبِيهِمْ فَإِذَا بَلَغُوا وَ عَدَلُوا إِلَي غَيْرِكُمْ فَلَا تُعْطُوهُمْ[2] .

ترجمه:

(ابوبصیر نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم، شخصی فوت کرده، عائله او مانده‌اند آیا می‌شود از زکات به آن ها پرداخته شود؟ فرمود: بلی تا رشد کنند و بالغ شوند و آنگاه مورد سوال قرار گیرند که اگر زکات از آن ها قطع شود چگونه زندگی می‌کنند؟ پس گفتم آن ها معرفت ندارند، فرمود: شخصی که از دنیا رفته در آن ها حفظ می‌شود و دین پدرشان مورد علاقه آن ها قرار می‌گیرد پس نبایستی درنگ کنند نسبت به اینکه آن ها اهتمام ورزند به دین پدرشان، پس زمانی که بالغ شدند و بازگشتند به غیر شما پس به آن ها زکات ندهید).

معتبره ابی خدیجه:

وَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّي بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِي خَدِيجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ ذُرِّيَّةُ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ إِذَا مَاتَ يُعْطَوْنَ مِنَ الزَّكَاةِ وَ الْفِطْرَةِ كَمَا كَانَ يُعْطَي أَبُوهُمْ حَتَّي يَبْلُغُوا فَإِذَا بَلَغُوا وَ عَرَفُوا مَا كَانَ أَبُوهُمْ يَعْرِفُ أُعْطُوا وَ إِنْ نَصَبُوا لَمْ يُعْطَوْا[3] .

ترجمه:

( ابی خدیجه از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هرگاه شخص مسلمان فوت نماید، به فرزندان وی از زکات و فطره می‌شود پرداخت همانطور که به پدرشان پرداخته می‌شود، تا زمانی که بالغ گردند چنانچه همانند پدرشان اهل معرفت شوند زکات به آن ها داده می‌شود و چنانچه اهل نَصب و انحراف گردند، زکات به آن ها اعطاء نخواهد شد).

صحیحه یونس بن یعقوب:

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِيدِ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع عِيَالُ الْمُسْلِمِينَ أُعْطِيهِمْ مِنَ الزَّكَاةِ فَأَشْتَرِي لَهُمْ مِنْهَا ثِيَاباً وَ طَعَاماً وَ أَرَي أَنَّ ذَلِكَ خَيْرٌ لَهُمْ قَالَ فَقَالَ لَا بَأْسَ[4] .

ترجمه:

(یونس بن یعقوب نقل کرده است که به امام صادق(ع) گفتم از سهم زکات به عائله مسلمین می‌پردازم پس برای ایشان از آن، لباس و خوراک تهیه می‌کنم و معتقدم که این کار برای آن ها بهتر است، پس فرمود: اشکالی ندارد).

معتبره عبدالرحمان بن الحجّاج:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ ع رَجُلٌ مُسْلِمٌ مَمْلُوكٌ وَ مَوْلَاهُ رَجُلٌ مُسْلِمٌ وَ لَهُ مَالٌ يُزَكِّيهِ وَ لِلْمَمْلُوكِ وَلَدٌ صَغِيرٌ حُرٌّ أَ يُجْزِي مَوْلَاهُ أَنْ يُعْطِيَ ابْنَ عَبْدِهِ مِنَ الزَّكَاةِ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ[5] .

ترجمه:

(عبدالرحمان بن الحجّاج نقل کرده است که به امام ابوالحسن(ع) گفتم، مرد مسلمانی، مملوک است و مولای او مرد مسلمانی است که مالی دارد و زکات آن را بایستی بپردازد و شخص مملوک فرزند صغیری دارد که حرّ می‌باشد، آیا مولای وی می‌تواند از زکات به فرزند عبد خودش بپردازد؟ پس فرمود: اشکالی ندارد).

نصوص مزبور از حیث سند معتبر و از لحاظ دلالت واضح است، مضافاً بر اینکه اطلاق فقیر در کتاب و سنت شامل کبیر و صغیر می‌باشد زیرا بلوغ در صدق عنوان فقیر یا مسکین معتبر نیست.

همانطور فرقی نیست بین ذکر و انثی و خنثی و بین ممیّز و غیر آن به جهت اطلاق دلیل که نسبت به همگی شمول دارد.

در مورد مجنون هم هر چند نصّ خاصّی وارد نشده است لکن اطلاقات ادله شامل آن هم می‌شود مانند صغیر فلذا عبارت مرحوم صاحب مدارک چنین است:

مرحوم صاحب مدارک(ره):

وَ حُكْمُ اَلْمَجْنُونِ حُكْمُ اَلطِّفْلِ[6] .

ترجمه:

(حکم مجنون، حکم طفل است).

مرحوم محقّق حکیم در مستمسک و مرحوم محقّق خویی در مستند به عدم خلاف در این خصوص تصریح نموده اند.

متن:

يُستَحَبُّ إِعطاءُ الزَّكاةِ لِلأَقارِبِ مَعَ حَاجَتِهِمْ وَ فَقْرِهِمْ وَ عَدَمِ كَوْنِهِمْ مِمَّن تَجِبُ نَفَقَتُهُمْ عَلَيْهِ فَفى اَلْخَبَرِ أَى اَلصَّدَقَةِ أَفْضَلُ قَالَ ع عَلَى ذَى اَلرَّحِمِ اَلْكَاشِحِ وَ فِي آخَرَ لاَ صَدَقَةَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ.

ترجمه:

(مستحب است پرداخت زکات به خویشاوندان در صورت نیاز و فقر آنان مشروط به اینکه آنان واجب النفقه شخص زکات دهنده نباشند، پس در روایت است«کدام صدقه افضل می‌باشد؟ در جواب فرمودند: خویشاوندانی که قطع رابطه نموده است» و در روایت دیگر«صدقه نخواهد بود در حالی که خویشاوند نیازمند می‌باشد»).

شرح:

دلیل استحباب پرداخت زکات به خویشاوندِ نیازمند، تصریح به افضلیّت در موثّقه اسحاق بن عمّار می‌باشد .

موثّقه اسحاق بن عمّار:

وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَبْدِ الْمَلِكِ بْنِ عُتْبَةَ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ مُوسَي ع قَالَ قُلْتُ لَهُ لِي قَرَابَةٌ أُنْفِقُ عَلَي بَعْضِهِمْ وَ أُفَضِّلُ بَعْضَهُمْ (عَلَي بَعْضٍ) فَيَأْتِينِي إِبَّانَ الزَّكَاةِ أَ فَأُعْطِيهِمْ مِنْهَا قَالَ مُسْتَحِقُّونَ لَهَا قُلْتُ نَعَمْ قَالَ هُمْ أَفْضَلُ مِنْ غَيْرِهِمْ أَعْطِهِمْ…[7]

ترجمه:

(اسحاق بن عمّار نقل کرده است که به امام ابوالحسن موسی(ع) گفتم خویشاوندانی دارم، به بعضی از آن ها انفاق می‌کنم و بعضی را بر بعضی، برتر قرار می‌دهم، پس وقت پرداخت زکات از آن به ایشان می‌پردازم، فرمود: آیا آنان استحقاق دارند؟ گفتم آری، فرمود: ایشان افضل هستند از غیرشان، به آن ها بپرداز).

معتبره سَکونی:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ قَالَ عَلَي ذِي الرَّحِمِ الْكَاشِحِ[8] .

ترجمه:

(سَکونی نقل کرده است از امام صادق(ع) که از رسول الله(ص) سوال شد، کدام صدقه افضل است؟ در جواب فرمود: بر خویشاوندی که قطع رابطه نموده است).

مرسله صدوق:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ قَالَ قَالَ ع لَا صَدَقَةَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ[9] .

ترجمه:

(مرحوم صدوق نقل کرده است که امام(ع) فرمود: صدقه نخواهد بود در حالی که خویشاوند، نیازمند است).