موضوع: كتاب الزكاة/مستحقين الزکاة /عدم تعلق زکات به کفّار

متن:

فَصَلٌ فِي أَوْصَافِ الْمُسْتَحِقِّينَ وَ هِيَ أُمُورُ

الْأَوَّلُ: الْإِيمَانُ فَلَا يُعْطَى لِلْكَافِرِ بِجَمِيعِ أَقْسَامِهِ وَ لاَ لِمَن يَعْتَقِدُ خِلاَفَ اَلْحَقِّ مِنْ فِرَقِ اَلْمُسْلِمِينَ حَتِي اَلْمُسْتَضْعَفِينَ مِنْهُمْ.

ترجمه:

فصل راجع به اوصاف کسانی است که استحقاق زکات دارند و آن اموری است:

(اول: ایمان؛ و بنابراین نبایستی به هیچ یک از اقسام کافر زکات پرداخت شود و نه به کسی از فِرَق مسلمین که معتقد به خلاف حق است حتی مستضعفین از ایشان)

شرح:

در مورد شرطیّت ایمان و عدم جواز پرداخت زکات به کافر خلافی نیست کما اینکه مرحوم صاحب جواهر(ره) بر آن تصریح دارند:

بِلَا خِلَافٍ مُعْتَدٍّ بِهِ بَيْنَ اَلْمُسْلِمِينَ فَضْلاً عَنِ اَلْمُؤْمِنِينَ بَلِ الإجْمَاعُ بقِسْميْهِ عَلَيهِ بَلِ اَلْمَحْكِيُّ مِنْهُ مُتَوَاتِرٌ بَلْ يُمْكِنُ دَعْوَى كَوْنِهِ مِنْ ضَرُورِيَّاتِ اَلْمَذْهَبِ أَوِ اَلدِّينِ[1] .

ترجمه:

(بدون خلافی که قابل اعتناء باشد بین مسلمانان تا چه رسد بین مومنین، بلکه اجماع بر آن است به هر دو قسم محصّل و منقول بلکه منقول آن متواتر می‌باشد بلکه ممکن است ادعا شود که شرط مزبور از ضروریات مذهب یا دین می‌باشد).

علاوه بر این جهت، از فحوای نصوصی که در منع از اعطاء زکات به مخالفین وارد شده است، عدم جواز پرداخت زکات به کافر استفاده می‌شود و در ادامه بحث به آن خواهیم پرداخت.

و اما در مورد منع اعطاء زکات به کسانی از فرق مسلمین که معتقد به خلاف حق هستند خلافی نمی‌باشد کما اینکه مرحوم صاحب جواهر(ره) و دیگران بر آن تصریح نموده اند.

مرحوم صاحب جواهر:

بِلاَ خِلاَفٍ أَجِدُهُ فِيهِ بَيْنَنَا بل الإجماع بقسميهِ عَلَيْهِ بَلِ اَلْمَحْكِيُّ مِنْهُ مُتَوَاتِرٌ كَالنُّصُوصِ خُصُوصاً فِي اَلْمُخَالِفِينَ[2] .

ترجمه:

(بدون خلافی که یافته باشم آن را بین خودمان« امامیه» بلکه اجماع به هر دو قسم محصّل و منقول بر آن منعقد است بلکه منقول آن، متواتر می‌باشد همان طور که نصوص دال بر آن متواتر است خصوصا در مورد عامّه).

علاوه بر این دسته‌ای از اخبار که اکثر آنها صحاح هستند و بر صحت اعمال سابقه شخص مستبصر دلالت دارند به استثناء زکات که در آن اخبار حکم به اعاده زکات شده است زیرا که در غیر موضع آن قرار گرفته است.

صحیحه بُرَید بن معاویة العِجلیّ:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَي بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ وَ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ الْعِجْلِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ كُلُّ عَمَلٍ عَمِلَهُ وَ هُوَ فِي حَالِ نَصْبِهِ وَ ضَلَالَتِهِ ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَرَّفَهُ الْوَلَايَةَ فَإِنَّهُ يُؤْجَرُ عَلَيْهِ إِلَّا الزَّكَاةَ فَإِنَّهُ يُعِيدُهَا لِأَنَّهُ يَضَعُهَا فِي غَيْرِ مَوَاضِعِهَا لِأَنَّهَا لِأَهْلِ الْوَلَايَةِ وَ أَمَّا الصَّلَاةُ وَ الْحَجُّ وَ الصِّيَامُ فَلَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاءٌ[3] .

ترجمه:

(برید بن معاویه العجلی در حدیثی از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: هر عملی که در حال نَصْب و گمراهی انجام داده، سپس خداوند بر او منّت نهاده و ولایت را بر او شناسانده است، پس او مأجور خواهد بود، مگر زکات که بایستی آن را اعاده نماید زیرا که قرار داده است آن را در غیر جایگاهش، از آنجا که زکات متعلّق به اهل ولایت می‌باشد و اما نماز و حج و روزه پس بر آن قضاء نمی‌باشد).

صحیحه فضلاء:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ وَ بُكَيْرٍ وَ الْفُضَيْلِ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ بُرَيْدٍ الْعِجْلِيِّ كُلِّهِمْ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُمَا قَالَا فِي الرَّجُلِ يَكُونُ فِي بَعْضِ هَذِهِ الْأَهْوَاءِ الْحَرُورِيَّةِ وَ الْمُرْجِئَةِ وَ الْعُثْمَانِيَّةِ وَ الْقَدَرِيَّةِ ثُمَّ يَتُوبُ وَ يَعْرِفُ هَذَا الْأَمْرَ وَ يَحْسُنُ رَأْيُهُ أَ يُعِيدُ كُلَّ صَلَاةٍ صَلَّاهَا أَوْ صَوْمٍ أَوْ زَكَاةٍ أَوْ حَجٍّ أَوْ لَيْسَ عَلَيْهِ إِعَادَةُ شَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ قَالَ لَيْسَ عَلَيْهِ إِعَادَةُ شَيْ‌ءٍ مِنْ ذَلِكَ غَيْرِ الزَّكَاةِ لَا بُدَّ أَنْ يُؤَدِّيَهَا لِأَنَّهُ وَضَعَ الزَّكَاةَ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهَا وَ إِنَّمَا مَوْضِعُهَا أَهْلُ الْوَلَايَةِ[4] .

ترجمه:

(فضلاء همگی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل کرده اند: راجع به شخصی که در بعضی از فرقه‌های گمراه حَروریّه، مُرجئه، عثمانیه و قدریّه بوده و سپس توبه کرده و این امر«مذهب حق» را شناخته و عقیده‌اش نیکو شده است، آیا هر نمازی که خوانده یا روزه یا زکات یا حج را بایستی اعاده نماید یا اعاده چیزی از آنها بر عهده او نمی‌باشد؟ فرمود: چیزی از آن ها بر او واجب نیست، غیر از زکات که بایستی آن را بپردازد، زیر آن را در غیر جایگاهش قرار داده است و به تحقیق که جایگاه آن اهل ولایت هستند).

صحیحه ابن اُذَیْنَه:

وَ بِالْإِسْنَادِ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ كَتَبَ إِلَيَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ كُلَّ عَمَلٍ عَمِلَهُ النَّاصِبُ فِي حَالِ ضَلَالِهِ أَوْ حَالِ نَصْبِهِ ثُمَّ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ عَرَّفَهُ هَذَا الْأَمْرَ فَإِنَّهُ يُؤْجَرُ عَلَيْهِ وَ يُكْتَبُ لَهُ إِلَّا الزَّكَاةَ فَإِنَّهُ يُعِيدُهَا لِأَنَّهُ وَضَعَهَا فِي غَيْرِ مَوْضِعِهَا وَ إِنَّمَا مَوْضِعُهَا أَهْلُ الْوَلَايَةِ فَأَمَّا الصَّلَاةُ وَ الصَّوْمُ فَلَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاؤُهُمَا[5] .

ترجمه:

(ابن اُذَیْنَه نقل کرده است که امام صادق(ع) به من نوشتند که: هر عملی را که شخص ناصب در حال گمراهی یا حال نَصب انجام داده، سپس خداوند بر او منّت نهاده و این امر«مذهب حق» را به او شناسانده پس بر آن مأجور است و برای وی نوشته می‌شود، مگر زکات پس می‌بایست آن را اعاده نماید زیرا که آن را قرار داده است در غیر جایگاهش و به تحقیق که جایگاه آن اهل ولایت هستند اما نماز و روزه پس بر آن ها قضاء نمی‌باشد).

صحیحه اسماعیل بن سعد الاشعری:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ سَعْدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ الرِّضَا ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الزَّكَاةِ هَلْ تُوضَعُ فِيمَنْ لَا يَعْرِفُ قَالَ لَا وَ لَا زَكَاةُ الْفِطْرَةِ[6] .

ترجمه:

(اسماعیل بن سعد اشعری نقل کرده است از امام رضا(ع) که سوال کردم از آن حضرت راجع به زکات، آیا می‌شود به کسی که اهل معرفت نیست پرداخته شود؟ فرمود: نه و نه زکات فطره را).

مُكَاتَبَهُ عَلِيِّ بْنِ بِلاَلٍ:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِيُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ بِلَالٍ قَالَ كَتَبْتُ إِلَيْهِ أَسْأَلُهُ هَلْ يَجُوزُ أَنْ أَدْفَعَ زَكَاةَ الْمَالِ وَ الصَّدَقَةَ إِلَي مُحْتَاجٍ غَيْرِ أَصْحَابِي فَكَتَبَ لَا تُعْطِ الصَّدَقَةَ وَ الزَّكَاةَ إِلَّا لِأَصْحَابِكَ[7] .

ترجمه:

(علیّ بن بِلال نقل کرده است که نوشتم به آن حضرت و از ایشان سوال کردم، آیا جایز است که زکات مال و صدقه را به نیازمندی که از اصحاب من نیست«غیر اهل حق» بپردازم؟ پس آن حضرت نوشتند، صدقه و زکات را به غیر اصحابت نپرداز).

توضیح:

به نقل مرحوم شیخ در مبسوط و مرحوم علّامه در خلاصه، علی بن بِلال از اصحاب امام جواد(ع) بوده و مرحوم نجاشی گفته است که وی از ابوالحسن ثالث، امام هادی(ع) نقل روایت نموده است.

اما اینکه مرحوم مصنّف در متن آورده اند: حَتَّي اَلْمُسْتَضْعَفِينَ مِنْهُمْ که زکات شامل ایشان هم نمی گردد، دلیل آن، اطلاق نصوصی است که ذکر گردید.