مسأله چهارم: دیه بویایی «1»/فصل سوّم: دیه منافع /کتاب الديات

موضوع: کتاب الديات/فصل سوّم: دیه منافع /مسأله چهارم: دیه بویایی «1»

(الرابع):

(في إبطال الشمّ) من المنخرین معا (الدیة) و من أحدهما خاصّة نصفها.

(الرابع)

مسأله چهارم: دیه بویایی

این مسأله نیز در قالب چند مطلب مستقلّ مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد و آن مطالب عبارتند از:

    1. حکم از بین بردن بویایی؛

    2. حکم نزاع بین جانی و مجنیّ علیه؛

    3. حکم از بین بردن یا کاهش بویایی بر اثر جنایت دیگر.

بیان مطلب اوّل: حکم از بین بردن بویایی

اگر شخصی بویایی دیگری را از هر دو مجرای بینی (منخرین) از بین ببرد، دیه کامل بر او ثابت می‌گردد و اگر فقط یکی از دو مجرا آسیب ببیند به نحوی که حسّ بویایی از همان سمت از بین برود، نصف دیه ثابت می‌شود لذا شارح و مصنّف در این زمینه می‌فرمایند: «في إبطال الشمّ من المنخرین معا الدیة و من أحدهما خاصّة نصفها».

این حکم مورد پذیرش همه فقهاء بوده و در آن اختلافی وجود ندارد، علاوه بر آن، روایات خاصّه و عامّه نیز بر آن دلالت دارند. البته روایات عامّه زمانی شامل ما نحن فیه می‌شوند که اختصاصی به اعضاء نداشته و شامل منافع هم شوند لذا صاحب جواهر در این زمینه می‌فرمایند: «بلاخلاف أجده فیه، کما عن المبسوط و الخلاف و الغنیة الإعتراف به، و في الریاض: «و هو الحجّة مضافا إلی ما مرّ في مسائل السابقة من القاعدة» و فیه نظر ضرورة کونها في الأعضاء لا في المنافع، نعم یدلّ علیه مضافا إلی ما سمعته فیما تقدّم، خبر الأصبغ بن نباتة»[1] .

حضرت امام(ره) در تحریر الوسیلة در این زمینه می‌فرمایند: «الرابع: الشمّ و في إذهابه عن المنخرین الدیة کاملة و عن المنخر الواحد نصفها علی إشکال في الثاني فلا یترک الإحتیاط بالتصالح».[2]

ظاهرا وجه اشکال در نظر ایشان همان است که صاحب جواهر در مقام ایراد بر صاحب ریاض فرمودند و آن این‌که روایات عامّه در مورد از بین بردن اعضاء و جوارح بوده و شامل ما نحن فیه نمی‌شوند تا این‌که گفته شود: «در صورت از بین بردن قوّه بویایی در یک طرف، نصف دیه ثابت می‌گردد» لذا مطابق قاعده ارش ثابت خواهد شد چون مطابق روایات خاصّه دیه در فرض از بین بردن حسّ بویایی است[3] و در فرض مذکور حسّ بویایی از بین نرفته بلکه بخشی از آن از بین رفته است.

به عبارت دیگر حسّ بویایی منفعتی واحد بوده و نهایتا به واسطه دو مجرا قابل استفاده می‌باشد لذا اگر به صورت کامل از بین برود، مطابق روایات خاصّه، دیه کامل ثابت می‌گردد ولی اگر بخشی از آن از بین برود، مطابق قاعده ارش ثابت خواهد شد چون از طرفی از مصادیق «ممّا لا تقدیر فیه» به حساب آمده و از طرف دیگر قابل تعیین و تشخیص نمی‌باشد تا این‌که بر اساس آن مقدار، دیه معیّن و مشخّص گردد.[4]

شاید مصنّف نیز در ما نحن فیه قائل به همین نظریّه باشد که فرمودند: «في إبطال الشمّ الدیة» و سخنی نسبت به از بین بردن حسّ بویایی نسبت به یکی از دو مجرای بینی، مطرح ننموده است.