< فهرست دروس

درس خارج اصول استاد احمد عابدی

97/11/29

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: دلیل اخباریون بر رد برائت

مقـدمـه

بحث دیگر در مورد اخباریین و ادلهی آنها بر وجوب احتیاط است. دو چیز مورد اتفاق اصولیون و اخباریین است که عبارتند از این که اولاً در شبههی موضوعیه، هر دو گروه قائل به برائت هستند (یعنی در مواردی که یک موضوع خارجی است، مثلا نمیدانیم این خون است یا خیر، بدن نجس شد یا خیر و ...) ثانیاً این که در شبههی وجوبیه، هر دو گروه قائل به برائت هستند (مثلا در نماز، آیا بایستی یرملون را مراعات نمود یا خیر و ...) و یک چیز هم مورد اختلاف است که عبارتست از شبههی تحریمیه (به عنوان مثال این چیزی که میخواهم بگویم غیبت است یا خیر، سیگار و مخدر حلال است یا حرام است و ...) در این موارد اخباریین قائل به احتیاط و اصولیون قائل به برائت هستند.

 

ادلهی اخباریین بر وجوب احتیاط در شبههی تحریمیه

اخباریین که قائل به احتیاط هستند، سه دلیل برای مدعای خود ذکر نمودهاند.

     دلیل اول آیات قرآن

    1. آیاتی که میفرماید: ﴿"و لا تقف ما لیس لک به علم"﴾ چیزی را که به آن علم ندارید، پیروی نکنید. اخباریین معتقدند برائت یقینی نیست، فلذا نباید از برائت پیروی کرد.

    2. آیاتی که میفرماید: ﴿"لا تلقوا بایدیکم الی التهلکه"﴾ یعنی با دست خودتان، خودتان را به هلاکت نیندازید. کسی که در شبههی تحریمیه قائل به برائت است، خود را به هلاکت میاندازد.

    3. آیاتی که امر به رعایت تقوا نمودهاست. تقوا هم این است که مکلف احتیاط نموده و از برائت پرهیز کند.

 

     نقد ادلهی قرآنی اخباریین

این را میدانیم که اخباریین ظواهر قرآن را حجت نمیدانند. پس استدلال اخباریین از باب برهان نیست، بلکه از باب جدل است. پاسخ این استدلال به قرآن نیز اینست که:

    1. در مورد دستهی اول آیات، اصولیون میگویند ما علم به برائت داریم و شک نداریم. یقین داریم عمل به برائت شرعاً اشکالی ندارد. یعنی اصلا موضوعاً از تحت این آیات خارج است.

    2. در مورد دستهی دوم آیات اصولیون میگویند بر خلاف کسانی که معتقدند آیاه میفرماید خود را کشتن، القای هلاکت است، اتفاقاً در شأن نزول این آیه آمده است، کسی که به جنگ نمیرود خود را به هلاکت انداخته است و مراد از هلاکت در این آیه، به جهنم رفتن است. کسی که عمل به برائت میکند میگوید یقین دارم عمل به برائت، عقاب ندارد. یعنی یقین دارم هلاکتی نیست.

    3. در مورد دستهی سوم آیات اصولیون میگویند کسی که برائت جاری میکند، بی تقوایی نمیکند. تقوا یعنی مراعات احکام خداوند، و کسی که میگوید من حرامی اینجا سراغ ندارم که از آن پرهیز کنم، بی تقوا نیست بلکه با تقوا است. اصلا بی تقوایی از آن طرفی است که کسی در هر جای دین بگوید احتیاط واجب است، او بی تقوایی کرده است.

بنابراین آیات فوق الذکر اصلا دلیلی بر اخباریین نمیشود بلکه دلیلی علیه آنها است. آیات اول در مورد اصول دین است. آیهی دوم هم موضوعاً از بحث خارج است، آیات تقوا هم اصلا موضوعش اینجا نیست.

 

     دلیل دوم روایات

روایات زیادی وجود دارد که اخباریین آنها را برای شاهد خود ذکر نمودهاند. ایشان دو دسته روایات ذکر میکنند؛

یک دسته روایاتی که میفرماید در شبهات توقف کنید و احتیاط کنید. (قف عند الشبهه) با استناد به این روایات اخباریین میگویند در اطراف علم اجمالی و شبهات بدویه به استناد این روایات باید احتیاط نمود.

دستهی دوم روایاتی است که میفرماید دیم شما برادر شماست، همانگونه که از برادرت محافظت میکنی، از دینت محافظت کن و احتیاط کن. که این روایات در نهج البلاغه و کتب روایی بسیار زیاد است، و تعابیثر زیادی هم در این مورد وجود دارد.

     نقد دلایل روایی اخباریین

مرحوم آخوند در کفایه این روایات را جواب داده و فرموده است این روایات دلالت بر وجوب احتیاط نمیکند. زیرا موارد این روایات مختلف است، بسیاری از این روایات مولوی نیستند بلکه ارشادی هستند. روایات ارشادی هم دلالت بر وجوب نمیکنند.

مضاف بر این که آخوند میفرماید این روایات قابل تخصیص نیستند، در حالی که یقیناً در مواردی خود اخباریها احتیاط را قبول ندارد مانند شبههی وجوبیه و یا شبههی موضوعیه. یعنی اخباریها باید بگویند روایات در آن دو مورد تخصیص خورده در حالی که روایات فوق الذکر قابل تخصیص نیست و معلوم میشود مورد این روایات چیز دیگری است.

جواب دیگر هم اینست که ادلهی برائت نص در برائت هستند (مانند روایت کل شیئ لک حلال ..، حلیت در این روایت نص است)، و ادلهی احتیاط ظاهر در احتیاط هستند (مانند روایت قف عند الشبهه، در این روایت فعل امر ظاهر در وجوب است، اما این وجوب ظهور است) و هر وقت نص با ظاهر تعارض کند، نص مقدم است.

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo