درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: در ثمره مقدمه واجب

مقـدمـه : کلام در باب ثمرات مقدمه واجب بود و ثمرات مقدمه واجب در کفایه را بیان نمودیم. ما هم امروز ثمره‌ای بیان می‌نماییم.

شروع بحث از استاد عابدی : ابتدا این که بحث مقدمه موصله، ثمره خیلی خوبی برای مقدمه واجب است. اما اصل مقدمه واجب چه ثمره‌ای دارد؟ یکی از تقسیمات مقدمه این بود که گفته می‌شد مقدمه گاهی مقدمه علمی است گاهی مقدمه وجوب است گاهی مقدمه وجود است و گاهی مقدمه صحت است.

یک نوع مقدمه، مقدمه علمی بود مثلا شخص که می‌خواهد وضو بگیرد، کمی بالاتر از مرفق بشوید، این مقدمه علمی است. گفته می‌شود مقدمه علمی از مقدمه واجب خارج است. زیرا وجوب مقدمه علمی، عقلی است و ما در مقدمه واجب از وجوب شرعی حرف می‌زنیم. وجوب مقدمه علمی، یک وجوب عقلی است و ترشح از ذی المقدمه هم نیست، بلکه واجب نفسی است در حالیکه وجوب مقدمه واجب، تبعی و ترشحی است. مضاف بر این که وجوب در بحث ما باید مولوی باشد، در حالی که وجوب مقدمه علمی، ارشادی است.

بخش عمده‌ای از اصول اصاله الاشتغال یا اصاله الاحتیاط است یا این که دفع ضرر محتمل واجب است. تمام بحث اصاله الاشتغال در اصول (شبهه محصوره و غیرمحصوره و دوران بین متباینین)، در دوران امر بین متباینین که گفته می‌شود باید از هر دو طرف علم اجمالی اجتناب کرد، مقدمه واجب است. مقدمه اجتناب از حرام، اجتناب از هر دو طرف است. یعنی در اصالت الاشتغال هر چه هست، بازگشتش به مقدمه واجب است. اما بحث مقدمه علمی می‌شود. بحث مقدمه واجب که اینقدر طولانی شده چون همان بحث اصاله الاشتغال است.

حال باید دید این وجوب نفسی است یا غیری است، شرعی است یا عقلی و مولوی است یا ارشادی است. موارد بسیاری از بحث اصاله الاشتغال، آمده حکم شارع به وجوب اجتناب است، یعنی وجوب اجتناب را شرعی می‌داند و اگر شرعی باشد ترشحی هم هست و نفسی هم نیست. زیرا شارع نفرموده از مشتبه اجتناب کنید، بلکه شارع فرموده است حرمت روی خود نجس است.

نتیجه این که اگر کسی مقدمه واجب را قبول داشته باشد، تمام بحث اصاله الاشتغال درست می‌شود و اگر قبول نداشته باشد همه بحث اصاله الاشتغال دچار مشکل می‌شود.