درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: ثمره بحث مقدمه واجب

مقـدمـه : کلام در باب ثمرات مقدمه واجب بود و برخی ثمرات آن را در جلسه قبل بیان نمودیم. بیان نمودیم در سه صورت صغیره به کبیره تبدیل می‌شود، یکی اصرار به صغیره، دیگری انجام دادن صغیره با خوشحالی و یکی هم این که شخص گناه را سبک بشمارد.

نظر کفایه و نقد آن : خود مرحوم آخوند ثمره گناه صغیره را انکار نموده و فرموده است وجوب مقدمه غیری است، و چنین چیزی مصلحت و مفسده ندارد و اطاعت ان ثواب ندارد و ترک آن عقاب ندارد. معصیت فقط برای ترک ذی المقدمه است و این هم اصرار ندارد.

برخی اصولیون فرموده‌اند این نظر آخوند صحیح نیست. ما باید ببینیم معنای اصرار چیست. گاهی اصرار به معنای تکرر عمل است. در این صورت، کسی که یک یا چند مقدمه را ترک کند، اصرار انجام نداده است. زیرا وقتی اولین مقدمه را ترک کرد، معصیت حاصل شد و امر ساقط شد. وقتی امر ساقط شد، با ترک مقدمات دیگر معصیتی نکرده است.

اما اگر کسی بگوید اصرار بر صغیره یعنی چند گناه را هم زمان انجام دهد. یعنی مثلا شهص دفعتا واحده هم به نامحرم نگاه کند و هم دست بزند. در این صورت می‌توان گفت کسی که یک مقدمه واجب را ترک می‌کند، این خودش اصرار بر صغیره است و کبیره می‌شود. زیرا با ترک این مقدمه، همزمان با ترک این مقدمه، مقدمات دیگر و ذی المقدمه هم ترک شد.

اخذ اجرت بر انجام واجبات : در کفایه این بحث مطرح شده شاید کسی بگوید یکی از ثمرات دیگر بحث مقدمه واجب، بحث اخذ اجرت بر واجبات است. اگر کسی بگوید مقدمه واجب واجب است، ثمره‌اش اینست که اجرت بر انجام مقدمه جایز نیست. اگر کسی بگوید مقدمات واجب واجب نیست، اخذ اجرت بر مقدمات واجب، اشکالی ندارد.

سپس آخوند می‌فرماید این ثمره هم درست نیست. یعنی این که گفته می‌شود اخذ اجرت با قصد قربت جمع نمی‌شود یا این که قصد قربت با وجوب جمع نمی‌شود. یعنی این کار برای خدا است و واجب است و نمی‌توان در برابرش مزد گرفت. اگر کسی بگوید اخذ اجرت با قصد قربت جمع نمی‌شود، مشکلش اینست که بحث ما در مورد اخذ اجرت بر مقدمه واجب است یعنی در چیزی که واجب است می‌توان مزد گرفت یا نه؟ اگر گفتیم اخذ اجرت بر عبادت جایز نیست، در واقع نسبت بین واجب و عبادت، عموم و خصوص من وجه است. چون مستحبات هم عبادت است. از طرفی برخی واجبات توصلی است. مثلا فرض کنیم مقدمه واجب، وجوبش غیری است و هر چه غیری باشد، توصلی می‌شود. در مواردی در شرع آمده است یک عملی باید مجانی باشد مانند اذان و اقامه گفتن. اما مثلا پزشکی یا قضاوت یا مسئله گفتن واجب هستند اما آیا باید مجانی باشد؟

در مثل واجبات، آن‌هایی که کفایی هستند یا برای حفظ نظام واجب هستند مانند پزشکی و مهندسی، باید گفت غرض شارع اینست که این کار انجام شود و غرض شارع این نیست که این کار مجاناً انجام شود. بلکه بالاتر اگر حفظ نظام واجب است، یک نوع حفظ نظام اینست که بر این امور اجرت اخذ شود که بی متولی نماند. بعباره اخری مقدمه واجب اگر واجب باشد چون وجوبش توصلی است، اخذ اجرت اشکالی ندارد.

اما این که آیا اخذ اجرت با قصد قربت قابل جمع است یا خیر باید گفت گاهی اخذ اجرت برای نیت است و گاهی اخذ اجرت برای عمل است. گاهی کسی می‌گوید من پول می‌گیرم که داعی شود برای این که قصد قربت کنم. در این صورت اشکالی ندارد. مثلا کسی می‌خواهد نماز استیجاری بخواند و اشکالی ندارد بگوید وقتی عقد اجاره منعقد می‌کند که این شخص این قدر نماز استیجاری بخواند و این قدر هم مزد بگیرد، خود عقد اجاره یک امر توصلی است. همین که عقد اجاره را نوشتند، اجیر مستحق مال گردید. فقط مشغول الذمه است و این اشتغال ذمه را با نماز ادا می‌کند. بعباره اخری پول در برابر نماز نیست بلکه در برابر عقد اجاره است که شخص ذمه خود را به طرف مقابل داده است و این حلال است.