درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: مقدمه موصله

مقـدمـه: کلام در مقدمه موصله بود و بیان نمودیم شیخ انصاری فرموده است مقدمه در صورتی واجب است که اراده انجام ذی المقدمه وجود داشته باشد. صاحب فصول می‌فرماید مقدمه در صورتی واجب است که ذی المقدمه بر مقدمه مترتب هم بشود.

دلیل شیخ بر مدعای خویش: دلیلی که برای فرمایش شیخ ذکر شده را بررسی می‌نماییم. این مطلب به صورت صریح در کتاب مطارح الانظار نیست اما این مطلب که شرح می‌دهیم احتمالا مراد شیخ باشد.

در مسائل عقلی، یک حیثیت تعلیلی و یک حیثیت تقییدی داریم. ملاصدرا در اسفار این دو تعلیل را چندین بار مطرح نموده است. فرض کنیم در اخلاق گفته می‌شود دروغ گفتن حرام است یا قبیح است به علت آن که دروغ ظلم به مردم است. یعنی علت قبیح بودن دروغ، ظلم است. این ظلم بودن دروغ، حیثیت تعلیلی است یعنی عقل می‌گوید دروغ که ظلم است، حرام است. یعنی اول می‌گفتیم دروغ حرام است زیرا که ظلم است (حیثیت تعلیلی) و این برگشت دارد به این که دروغی حرام است که ظلم باشد. (حیثیت تقییدی) یعنی هر چیزی که علت است، قید می‌شود.

حال آیا مقدمه مطلقا واجب است یا مقدمه‌ای که اراده ترتب ذی المقدمه را داشته باشد واجب است؟ احتمال شیخ انصاری می‌خواهد بفرماید عنوان مقدمیت، یعنی مقدمه بودن حیثیت تعلیلی است. یعنی خود نردبام حکمی ندارد، نردبامی که مقدمه رفتن روی پشت بام است واجب است. در این صورت معنای کلام این می‌شود که علت غایی، برای فاعلیت علت فاعلی، علت است. هر چیزی یک علت فاعلی دارد اما چه چیزی آن فاعل را فاعل کرده است؟ آن علت غایی است. علت غایی یک امر خارجی نیست بلکه یک امر مربوط به اراده و نیت و تصور است. نجار فکر می‌کند کسی می‌خواهد بنشیند و قصد نشستن روی زمین هم ندارد، پس صندلی درست می‌کند. پس تصور نشستن که علت غایی است نجار را به سوی ساخت صندلی برد. علت غایی، فاعل را فاعل کرده است. اراده انجام ذی المقدمه، علت غایی است. این علت غایی باعث می‌شود مکلف، مقدمه را انجام دهد. هیچ وقت هم حکم شرعی روی شیئ نمی‌رود، بلکه روی عنوان شیئ می‌رود. حکم شرعی روی نردبام نرفته است، بلکه روی مقدمه‌ی بالا رفتن برای پشت بام رفته است. حکم شرعی روی شستن دست و صورت نمی‌رود، بلکه حکم شرعی روی شستن دست و صورت می‌رود به نحوی که مقدمه‌ی صلاه است.

در ما نحن فیه، اراده انجام ذی المقدمه یک امر ذهنی است و این امر ذهنی باعث می‌شود مقدمه واجب شود. با این توضیح مشخص می‌شود شیخ انصاری مطلب درستی را می‌فرماید.