درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: مقدمه موصله

مقـدمـه: از دیگر تقسیماتی که در کفایه ذکر شده است، بحث مقدمه موصله است. مقدمه واجب گاهی انسان را به ذی المقدمه می‌رساند، بعباره اخری ذی المقدمه بر این مقدمه بار می‌شود و گاهی بار نمی‌شود. مثلا گاهی شخص وضو می‌گیرد و نماز هم می‌خواند و گاهی وضو می‌گیرد و نماز هم نمی‌خواند.

نظر صاحب معالم در مسئله: اصل بحث مقدمه موصله برای این مطرح شده است که در بحث ترتب که بحث می‌شود مهم در صورت ترک اهم، صحیح است یا فاسد؟ وجوب دارد یا حرمت؟ برای حل آن مسئله، بحث مقدمه موصله مطرح شده است.

صاحب معالم در بحث ترتب فرموده است آیا امر به شیئ مقتضی نهی از ضد خاص هست یا خیر؟ کسی که موقع نماز به جای این که نماز بخواند، نهار می‌خورد. آیا این غذا خوردن حلال است یا حرام است؟ آیا امر به صلاه موجب نهی و در نتیجه حرمت غذا خوردن می‌شود یا خیر؟

بحث ما در مقدمه واجب است، اما با توجه به این که همیشه ترک یک ضد، مقدمه انجام ضد دیگر است، (ترک نماز مقدمه تطهیر مسجد است) اگر مقدمه واجب، واجب باشد یعنی واجب است این نماز را ترک کند. اگر ترک نماز واجب است، یعنی فعل آن حرام است. پس نماز باطل است. صاحب معالم در این مسئله فرموده است ترک نماز مقدمه تطهیر مسجد است و مقدمه واجب هم واجب هست. اما مقدمه واجب در صورتی واجب است که اراده انجام ذی المقدمه را داشته باشد. یعنی وقتی خواندن نماز حرام است و واجب است آن را ترک کنیم که اگر نماز را نخواند مشغول تطهیر مسجد می‌شود. اما کسی که مسجد را تطهیر نخواهد کرد، ترک نماز برایش واجب نیست.

اشکال به صاحب معالم: به صاحب معالم خیلی اشکال شده است، مثلا این که وجوب مقدمه از ناحیه ذی المقدمه می‌آید. اگر وجوب ذی المقدمه مطلق است، مقدمه هم مطلق است و اگر مشروط است مقدمه هم مشروط می‌شود. و امکان اختلاف وجود ندارد که یکی مطلق و دیگری مشروط باشد.

اما این که آیا مراد صاحب معالم همین موارد است یا چیز دیگری بوده را بعد بررسی می‌نماییم. معنای کلامی که تا اینجا نقل نمودیم این بود که صاحب معالم، وجوب مقدمه را مشروط به اراده ذی المقدمه می‌داند. وجوب را مشروط می‌داند. ولکن صاحب فصول و شیخ انصاری و آخوند معتقدند بحث روی وجوب نیست، بلکه بحث روی واجب است. یعنی وجوب مقدمه مطلق و بی قید و شرط است و مانند ذی المقدمه است. ولی بحث در اینست که آیا واجب مطلق است یا مشروط است یا مقید است؟

صاحب فصول فرموده است مقدمه‌ای واجب است که ذی المقدمه بر او مترتب بشود. مثلا اگر کسی تا مکه رفت و در مکه مشکلی برایش پیش آمد و نتوانست حج انجام دهد. این رفتن واجب نبوده است چون ذی المقدمه بر این مقدمه بار نشد.

شیخ انصاری هم می‌فرماید مقدمه‌ای واجب است که داعی بر فعل آن مقدمه، ذی المقدمه باشد. یعنی مقدمه به داعی ذی المقدمه انجام شود.

آخوند هم می‌فرماید مقدمه‌ی واجب، مطلقا واجب است چه موصل ذی المقدمه باشد و چه نباشد.

شروع بحث: آیا وقتی وجوب مطلق بود، مقدمه وجوب مطلق دارد یا وجوب مشروط دارد؟ بیان کردم وجوب مقدمه تابع ذی المقدمه است یعنی مطلق می‌شود. لکن این مطلبی که به شیخ نسبت داده شده که وجوب مقدمه مطلق است اما خود واجب مشروط یا مقید به اراده ذی المقدمه است. اما احتمال دارد شیخ بخواهد بگود در بحث عبادی بودن طهارات ثلاث، اینها از یک طرف مقدمه واجب است و مقدمه ثواب ندارد، از طرفی این سه مورد مقدمه هستند و ثواب هم دارند. احتمال داد شیخ بخواهد این مشکل را حل کرده و می‌گوید اگر کسی وضو بگیرد و نیت نماز هم دارد یعنی اراده ترتب ذی المقدمه را داشته باشد، احتمالا شیخ می‌خواهد بفرماید این وضو مقدمه‌ی واجب است اما ثواب هم دارد. زیرا شروع در مقدمه، شروع در ذی المقدمه است. یا بعباره اخری وقتی مقدمه را انجام می‌دهد و به نیت ذی المقدمه (نماز خواندن) وضو می‌گیرد، از باب این که زحمتی برای نماز است که متحمل می‌شود، ثواب هم می‌برد. اما وضو می‌گیرد و در ذهنش هم این نیست که وضو بگیرد، این مقدمه توصلی است و نعبدی نیست و ثواب هم ندارد.

ممکن است در ذهن شیخ چنین مواردی باشد و بخواهد مشکل عبادی بودن طهارات ثلاث را حل ند. در این فرض عبارت درست می‌شود. در این صورت شیخ صاحب معالم را رد می‌کند و می‌فرماید مقدمه موصله صحیح نیست و از طرفی هم می‌فرماید مقدمه وقتی واجب است که اراده ذی المقدمه را داشته باشیم. این فرمایشات وقتی جور در می‌آید که بگوییم مراد شیخ این نبوده که مقدمه موصله واجب است یا مقدمه ای که به اراده ذی المقدمه است. بلکه بحث اینست که مقدمه با ارده ذی المقدمه عبادت است و ثواب دارد و آن که به اراده ذی المقدمه نباشد ثواب ندارد.