درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: یادگیری احکام خدا

مقـدمـه: کلام در این بود که می‌دانیم وجوب تعلم و یاد گرفتن احکام، مقدمه‌ی انجام عبادات است. حال آیا چنین مقدمه‌ای، یادگرفتنش واجب مشروط است یا واجب مطلق است؟ بعباره اخری کسی که می‌داند مستطیع نخواهد شد، آیا واجب است مناسک حج را یاد بگیرد یا خیر؟

اگر کسی بگوید وجوب تعلم احکام غیری است یعنی مقدمی است و خودش مصلحت و مفسده ندارد، در این صورت اگر مناسک را یاد نگرفت و عملش را اشتباه انجام داد، برای خود واقع که باطل انجام داده است مجازات می‌شود. اما اگر وجوب تعلم نفسی باشد و یاد نگیرد و حج را اشتباه انجام دهد، بخاطر خود عدم تعلم و ترک مقدمه مجازات می‌شود نه به خاطر ذی المقدمه.

نظر مرحوم نائینی در مسئله: مرحوم نائینی در کتاب فوائد الاصول می‌فرماید: "فتحصل: انّه لا يقبح عند العقل عقاب تارك التّعلّم، و الأحكام تتنجّز عليه بمجرّد الالتفات إليها و القدرة على امتثالها إلّا ان يكون هناك مؤمن عقليّ أو شرعيّ. نعم حكم العقل بوجوب التّعلم ليس نفسيّا، بان يكون العقاب على تركه و ان لم يتفق مخالفة الواقع، و ان قال بذلك صاحب المدارك."[1]

نتیجه اینست که عقلاً قبیح نیست کسی که درس نخوانده است و احکام را یاد نگرفته است، مجازات شود. به مجرد این که مکلف ملتفت شد، احکام منجز می‌شود. یعنی همین که فهمیدم حج در دین وجود دارد احکام منجز می‌شود ولو این که خود مکلف مستطیع نیست. بله وجوب تعلم، نفسی نیست. به این که عقاب بر ترک تعلم باشد ولو این که مخالفت واقع هم نشده باشد.

نقد فرمایش آیت الله نائینی: این دو عبارتی که مرحوم نائینی می‌فرماید را ببینیم با چیزی که اول بحث بیان نمودیم سازگار است یا خیر؟ بیان نمودیم اگر کسی بگوید وجوب تعلم احکام غیری است یعنی مقدمی است و خودش مصلحت و مفسده ندارد، در این صورت اگر مناسک را یاد نگرفت و عملش را اشتباه انجام داد، برای خود واقع که باطل انجام داده است مجازات می‌شود. اما اگر وجوب تعلم نفسی باشد و یاد نگیرد و حج را اشتباه انجام دهد، بخاطر خود عدم تعلم و ترک مقدمه مجازات می‌شود نه به خاطر ذی المقدمه. یعنی خود تعلم، جزو واجبات دین است.

مرحوم نائینی از یک طرف می‌فرماید خود تعلم وجوب دارد و ترک آن عقاب دارد و از طرفی می‌فرماید وجوبش نفسی نیست. این دو حرف با هم سازگاری ندارد. اگر واجب نفسی نیست عقاب ندارد و اگر عقاب دارد یعنی وجوب آن نفسی است.

نظر ابن اشرس: در مورد این مرحوم نائینی فرمود صرف التفات و توجه باعث می‌شود احکام بر انسان منجز شود نکاتی را مطرح می‌نماییم؛ شخصی به نام "ثمامه بن اشرس"، اولین کسی است که گفته آیا احکام با التفات منجز می‌شوند یا باید درس بخوانیم و عالم شویم تا احکام منجز شوند؟ ایشان گفته از قرآن و ادله عقلی فهمیده می‌شود همه معارف دین فطری هستند. ابن اشرس معتقد است غلط است ما بگوییم یکی از واجبات دین شناخت خداوند است.

وقتی ثمامه بن اشرس می‌گوید نظر، مرادش فکر است. ایشان معتقد است شناخت خداوند و پیامبر و دین فطری است، پس نمی‌توان گفت اولین واجبات دین پیامبر و دین و معجزه و ... است. او می‌گوید وقتی می‌گوییم شناخت خداوند فطری است، یعنی ضروری است. (سپس حضرت استاد عابدی دقایقی در باب توضیح و تبیین نظرات ابن اشرس، مطالبی بیان فرمودند که شایسته است برای استفاده بیشتر به فایل صوتی مراجعه شود.)