درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: وحدت مفهومی طلب و اراده

مقـدمـه: کلام در باب ماده‌ی امر بود. در باب ماده‌ی امر، بیان نمودیم که امر به معنای طلب است. مطلب دیگری که در باب امر وجود دارد اینست که آیا طلب و اراده دو چیز هستند یا یک چیز هستند؟ یک بحث اینست که مفهوم طلب و اراده چیست؟ بحث دیگر اینست که ربط این بحث با بحث کلام نفسی و کلام لفظی چیست؟ مطلب دیگر هم بحث جبر و اختیار است.

نظر آخوند در مسئله: بحث در طلب و اراده است و این که آیا این دو یک چیز هستند یا دو چیز هستند؟ وقتی می‌خواهیم بگوییم امر برای طلب است و آیا طلب و اراده یک چیز هستند، یا دو چیز، باید ببینیم کلام خدا، کلام لفظی است یا کلام نفسی است؟ پس طلب و اراده بر کلام خداوند متوقف است.

حال اگر بگوییم خداوند کلام نفسی دارد (یعنی کلام دلی دارد) و آن کلام نفسی، اراده‌ی خداوند است، بحث جبر و اختیار هم پیش می‌آید.

در مورد مطلب اول که طلب و اراده یک چیز هستند یا دو چیز، مرحوم آخوند در کفایه تصریح می‌کند که طلب و اراده هم مفهوماً و هم مصداقاً یک چیز هستند. اثبات وحدت مصداقی که امری راحت است. به عنوان مثال ضاحک و کاتب دو مفهوم است، اما مصداق آن می‌تواند در خارج یک چیز باشد، زیدی که هم ضاحک و هم کاتب است. در مورد صفات خداوند نیز قائل هستیم که مفهوماً با هم مختلف هستند، اما مصداقاً اتحاد دارند.

مرحوم آخوند معتقد است طلب و اراده از نظر مفهومی هم یکی هستند. مانند انسان و بشر که یک مفهوم دارند. برخلاف اشاعره که طلب و اراده را دو چیز می‌دانند.

نظر آیت الله خوئی در مسئله: آیت الله خوئی معتقد است کلام اشاعره صحیح است. ایشان می‌فرماید مثلا ما می‌گوییم کسی دنیا را دوست دارد، اما به صرف این که دنیا را دوست دارد، نمی‌توان او را طالب دنیا خطاب کرد. اراده را دارد، اما اگر دنیال اراده حرکت کرد، می‌گوییم در طلب دنیا است. اما اگر دوست داشت و دنبالش نرفت، می‌گوییم اراده‌ی دنیا را دارد، اما در طلب دنیا نبوده است. اراده صفت نفسانی است، اما طلب یعنی شخص متصدی انجام کاری شود و دست به مقدمات آن بزند. پس طلب و اراده هم مفهوماً و مصداقاً دو چیز است.

نظر امام خمینی در مسئله: امام خمینی می‌فرماید ما باید بگوییم تمام کمالات به وجود بر می‌گردند؛ بعباره اخری وجود هر کجا باشد، هر کمالی آن‌جا است. یکی از کمالات اراده است، بنابراین اراده با همه‌ی کمالات دیگر اتحاد دارد. زیرا کمالات یا مربوط به وجود هستند یا مربوط به ماهیت هستند، و یا مربوط به عدم هستند. عدم که روشن است کمالی نیست. ماهیت نیز که اعتباری است و لا وجود و لا عدم است. پس تمام کمالات در حقیقت به وجود بر می‌گردد. بنابراین همه‌ی کمالات اتحاد در وجود دارند و از این عبارت اتحاد طلب و اراده را نتیجه می‌گیرد.

فرمایش امام خمینی درست است، اما یک شرطی دارد که امام خمینی آن را نفرموده است. آن هم اینست که اگر کسی وحدت وجود را بپذیرد، فرمایش امام خمینی صحیح است، اما اگر کسی مثل بوعلی سینا یا مشاء، طرف‌دار حقایق متباینه باشد (که وجود افراد را از هم جدا می‌داند.)، این فرمایش امام خمینی دیگر نتیجه‌ای نخواهد داشت.