درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: دلیل آخوند بر اشتراک لفظی

مقـدمـه : کلام در باب اوامر بود و توضیحاتی در باب ماده‌ی امر بیان نمودیم. آخوند معتقد بود امر مشترک لفظی بین دو معنای طلب و شیئ بود. علت این نظر هم این بود که جمع امر به معنی طلب، اوامر می‌شود و جمع امر به معنی شیئ، امور می‌شود.

دلیل آخوند بر اشتراک لفظی : سوالی که پیش می‌آید این است که چرا مرحوم آخوند بحث مشترک لفظی را مطرح نمود و چرا بحث حقیقت و مجاز را مطرح نکرد؟ چند علت ممکن است وجود داشته باشد؛

    • دلیل اول اینست که بایستی بین معنای حقیقی و مجازی یک نوع تناسب و ارتباط و پیوندی باشد، در حالی که در مانحن فیه بین این دو معنا، تناسبی وجود ندارد.

    • دلیل دوم هم اینست که در ادبیات گفته می‌شود یک کلمه می‌تواند یک معنای حقیقی داشته باشد و جمعش یک چیزی باشد و همان کلمه یک معنای مجازی داشته باشد و معنایش چیز دیگری باشد. به عنوان مثال، معنای حقیقی ید، دست است و جمع آن ایدی می‌شود و معنای مجازی ید، قدرت است و جمع آن ایاد می‌شود، ما نحن فیه نیز از این قبیل است.

    • دلیل سوم هم اینست که ما می‌خواهیم کلمه‌ی امر را به صورتی معنا نماییم که اشتقاق از کلمه‌ی امر (مانند آمر، مأمور، یأمر و ...) صحیح باشد، اگر کلمه‌ی امر به معنی طلب باشد، این مشتقات صحیح است و اگر کلمه‌ی امر شیئ یا شأن باشد، جامد می‌شود و امکان انتزاع و اشتقاق وجود ندارد. این که در مواردی از امر می‌توان چیزی را مشتق کرد و یک مواردی امکان اشتقاق وجود ندارد، این شاهدی بر مشترک لفظی بودن این کلمه است.

ابراز در مفهوم امر : آیت الله خوئی و عده‌ی زیادی از اصولیون گفته‌اند، امر به معنی "طلب بالقول المخصوص" است (یعنی همان صیغه‌ی مخصوص امر مراد است.) یعنی اگر مولا طلب کند، عبد عملی را انجام دهد، تا زمانی که این اراده یک صفت نفسانی است و در دل مولا است، به آن امر گفته نمی‌شود. زمانی گفته می‌شود چیزی را امر نمود یا طلب کرد، که این امر به فعل دیگری تعلق بگیرد و اراده و شوق نسبت به آن پیدا کند و آن را ابراز نماید. حال بحث اینست که این ابراز و اظهار، جزء معنای امر است یا خیر؟ بعباره اخری یعنی امر بر ابرازِ طلب و اظهار خواسته وضع شده است یا خیر؟

بسیاری از اصولیون فرموده‌اند چون طلبِ ابراز نشده، امر محسوب نمی‌شود، پس ابراز جزء معنا و مفهوم امر است. یعنی اصلاً معنای امر، اظهار خواسته است. طبق این تعریف، اشکالی که پیش می‌آید اینست که وقتی می‌گوییم فلانی به فلان کار امر کرد، یعنی ابرازِ خواسته را ابراز کرد (یا اظهارِ خواسته را اظهار کرد.) و این چیزی است که نه عرف آن را می‌پذیرد و نه لغت آن را می‌پذیرد. بنابراین باید بگوییم ابراز جزء معنای امر نیست، بنابراین کلمه‌ی امر بر همان مفهوم بدون ابراز وضع شده است، فقط این مفهوم بدون ابراز را به وجود خارجی می‌آوریم.