درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: صحیح و اعم

در کفایه، پنج نظر تحت عنوان جامع بنابر نظر اعمی‌ها (یعنی کسانی که قائل هستند صلاه بر اعم از صحیح و فاسد وضع شده است) مطرح شده است و نیازی به مطرح نمودن و بحث در آن نیست و تنها نظر آیت الله خوئی را بحث می‌کنیم. آیت الله خوئی قائل به نظر اعم است و معتقد است لفظ صلاه برای اعم از صحیح و فاسد وضع شده است. استدلال آیت الله خوئی این است که صلاه بر معظم اجزا وضع شده است و نمی‌گوید صلاه بر ارکان مخصوصه وضع شده است. و به گونه‌ای است که مسمای صلاه با ماموربه صلاه متفاوت است. یک مواردی جزء مامور به و یک مواردی جزو مسمای صلاه است. به عنوان مثال در نماز میت، آیا لازم است امام جماعت عادل باشد؟ یا میدانیم کسی فاسق و امام جماعت در نماز میت است، آیا می‌توانیم به او اقتدا کنیم؟ قطعا اشکالی ندارد و می‌توانیم به چنین فردی اقتدا کنیم؛ زیرا نماز میت نماز نیست و دعا است.

مثال دیگر این که در روایت آمده اول نماز تکبیر و آخر آن تسلیم است، حال اگر کسی سلام نماز را عمدا و یا سهواً نخواند، آیا نماز باطل است یا صحیح است؟ اهل سنت که اجماعاً قائل به صحت نماز هستند. در امامیه اختلافی است، برخی معتقدند نمازش صحیح است، زیرا قاعده‌ی لاتعاد، اعاده‌ی این مورد را نخواسته است، بنابراین چنین نمازی صحیح است. کسانی هم که قائل به بطلان نماز هستند، دلیل آورده‌اند که تعریف صلاه، اولش تکبیر و آخرش تسلیم است. با توجه به این موارد آیت الله خوئی می‌فرماید ما دو گونه مرکب داریم مرکب حقیقی مانند خانه (مثلا چه زیرزمین داشته باشد، چه نداشته باشد و ...) و .... و مرکب اعتباری مانند صلاه. در صلاه ایت الله خوئی می‌فرماید آن چه مقوم صلاه است و نماز به آن بستگی دارد، علی البدل است. یعنی نماز آن چیزی است که در آن رکوع باشد، حال چه خم شوی، چه با سر اشاره کنی و چه با ابرو اشاره کنی و این موارد علی البدل است. کلمه ی صلاه بر چیزی وضع شده است که معظم اجزا و شرایط را داشته باشد. در معظم اجزا و شرایط ما به وقت کار نداریم، مثلا نماز چه در وقت و چه در خارج از وقت باشد نماز است مانند این که برخی نمازهای نافله وقت ندارد و نماز نیز هستند. در نماز قبله نیز شرط نیست زیرا کسی که پشت به قبله نماز می‌خواند را نیز عرفاً می‌گویند نماز می‌خواند. بنابراین بعضی از اجزا و شرایط را می‌دانیم در مسمای صلاه دخیل نیستند و برخی را می‌دانیم در مسمای صلاه شریک هستند. چند اشکال و جواب بر نظر آیت الله خویی وجود دارد که در جلسات آتی بیان خواهیم نمود.