درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: صحیح و اعم

کلام در مبحث صحیح و اعم بود و بیان نمودیم مرحوم آخوند معتقد به صحیح است، علت هم آن است که جامع بین افراد صحیح داریم و جامع بین افراد اعم نداریم. در عبارت کفایه آخوند دلیل را اینگونه ذکر می‌نماید که: همه‌ی این نمازها یک اثر واحد دارند، و وقتی اثر واحد است، علت هم باید واحد باشد، بعباره اخری از وحدت معلول به وحدت علت می‌رسیم. فلذا باید یک جامعی داشته باشیم که سبب این اثر واحد باشد.

از این فرمایش مرحوم آخوند دو نکته به ذهن می‌رسد؛

یک بحث این است که آیا مد نظر مرحوم آخوند، قاعده‌ی الواحد است یا مطلب دیگری مد نظر است؟

بحث دیگر نیز این است که اگر قاعده‌ی الواحد مد نظر آخوند باشد، مجرای این قاعده که این‌جا نیست؛ علت هم دو چیز است:

قاعده‌ی الواحد در جایی وجود دارد که در آن وحدت شخصی وجود داشته باشد، نه این که وحدت نوعی و یا وحدت جنسی وجود داشته باشد.

این قاعده فقط و فقط مخصوص خدا است و در مورد غیر خدا جاری نمی‌شود، زیرا غیر خداوند هیچ چیزی واحد نیست.

مرحوم آخوند این موارد را به خوبی می‌داند و بعید است قاعده‌ی الواحد مد نظر ایشان باشد، احتمال دارد مد نظر مرحوم آخوند، سنخیت علت و معلول باشد (مانند این که هر کس گندم بکارد، گندم درو می‌کند.)، یعنی اگر معلول عبارت از نهی از فحشا و منکر است، این نهی از فحشا و منکر نیاز به علتی مشابه خود و از سنخ خود دارد، و این سنخیت نیز اقتضا می‌کند چیزی باید وجود داشته باشد که هم در نماز با جهر باشد، هم در نماز با اخفات باشد، هم در نماز شکسته باشد، هم در نماز کامل باشد و .... و آن چیز هم چنین باید مشابه نهی از فحشا و منکر باشد. بنابراین احتمالا این سنخیت علت و معلول مد نظر آخوند باشد، نه این که وحدت علت و معلول مد نظر ایشان باشد.

یک اشکال این که وقتی شما می‌فرمایید صلاه بر صحیح وضع شده است، این نوعی از تناقض است، زیرا وقتی می‌گوییم صلاه بر جامع یا قدر مشترک وضع شده است، یعنی به خصوصیات اجزا کاری نداریم، یعنی چهار رکعتی بودن، یا سه رکعتی بودن، یا شکسته بودن و یا .... برای ما ملاک نیست، و به خصوصیات اجزا کاری نداریم و آن چه که ملاک است، معراج مومن یا نهی از فحشا و منکر است که برای ما اهمیت دارد و مد نظر ما است. اما وقتی می‌گوییم نماز بر صحیح وضع شده است، یعنی این که خصوصیات افراد در آن دخالت دارد، جامع بین افراد به خصوصیات کاری ندارد، بر خلاف صحیح بودن و این نوعی تناقض است.

اشکال دومی که مطرح است این که برخی اصولیون گفته اند وحدت اثر کاشف از موثر واحد است، یعنی واحد چه واحد عنوانی و چه واحد بالنوع و چه واحد جنسی باشد، این واحدها، اصلا وجود خارجی ندارند، بلکه اعتبارات ذهن هستند و یک امر ذهنی و اعتباری نمی‌تواند علت یک امر حقیقی خارجی باشد. (معراج مومن و نهی از فحشا و منکر امور تکوینی هستند، در حالی که واحد عنوانی و واحد بالنوع و واحد جنسی و واحد ذهنی، مفاهیم ذهنی هستند؛ مفاهیم همان ماهیت هستند و ماهیت نمی‌تواند علت وجود خارجی باشد.)

اشکال سوم نیز این است که در واقع آخوند در مقام بیان این است یک چیز هم بسیط است و هم مرکب است. وقتی می‌گوییم صلاه صحیح، چنین صلاتی مرکب از اجزا است، وقتی می‌گوییم برای جامع وضع شده است، یک چیز بسیط است. و ممکن نیست یک امر هم بسیط باشد و هم مرکب باشد.