درس خارج اصول استاد احمد عابدی
96/09/26
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: وضع الفاظ
مقدمهبحث در مورد معنای حروف بود، بیان کردیم که در ادبیات و لغت گفته می شود: "الحرف ما دل علی معنی فی غیره"، که ضمیر به معنی بر میگردد. در این جلسه چند حرف دیگر را توضیح می دهیم تا بتوانیم از مجموع مطالب جلسات قبل و این جلسه به نتیجه برسیم.یکی از حروف، حروف مضارعه است به عنوان نمونه أَضْرِبُ و نَضْرِبُ (حرف الف و حرف نون). این حروف مانند حروف جاره نیست، در اینجا فقط یک حرف هستند که به فعل اضافه شده اند، الف در صیغه ی 13، ضرب را به من نسبت می دهد، اما به این معنا نیست که الف به معنای من باشد. یا در ضربتُ، تُ اسم است، اما به معنای من نیست. و معنای حرفی دارند. نتیجه این که وقتی گفته می شود حرف یعنی "ما دل علی معنیً فی غیره"، الف در اضربُ، دلالت می کند بر معنای در ضرَبَ. اگر الف باشد یعنی من زدم و اگر الف نباشد یعنی دیگری مرتکب ضرب شده است. البته این به این معنی نیست که خود الف معنی دارد، بلکه الف چه مستقل باشد و چه مستقل نباشد، هیچ معنایی ندارد و جایگزین هیچ چیزی هم نشده است.
در بحث تضمین، که در ادبیات بصورت وسیع بحث شده است، به عنوان نمونه، کلمه‌ی "رغب" گاهی صله‌اش مِن است، گاهی صله‌اش "فی" است، و گاهی نیز صله‌اش "ب" است. آیا می توان رقبه را بدون حرف جر معنی نمود؟ اصلا رقبه تا حرف جر نباشد، معنا ندارد و معنا نمودن این کلمه متوقف بر حرف جر است. مثلاً "رَغِبَ فیه = میل کرد"، " رَغِبَ عنه= تنفر". در قرآن از این گونه کلمات فراوان وجود دارد، و به آن‌ها تضمین گفته می‌شود. تضمین شاهد خوبی برای کشف معنای حروف است.
تا اینجا نتیجه این می‌شود که حرف چیزی است که معنایی در غیر خود ایجاد می‌کند. پس حرف اصلا معنا ندارد و سبب ایجاد معنا در دیگری می شود.
ان قلتَ: بحث نعت در ادبیات نیز همینطور است، پس نعت نیز بایستی حرف باشد، به عنوان نمونه زمانی که می‌گوییم: "رایتُ زیداً العالم"، العالم نعت زید است و در حقیقت معنایی در زید ایجاد می کند.
قلتُ: نعت مانند فعل است، معنای فعل را در نظر بگیرید، معنای ضَرَبَ، و یا یَضْرِبُ چیست؟ فعل دو معنی دارد، یک معنای حدثی دارد (زدن) و یک معنای نسبت به فاعل (نسبت دادن زدن به فاعل که سبب می شود فاعل ضارب محسوب شود). فعل از جهت معنای حدثی مستقل است، از جهت معنای نسبت به فاعل، معنای حرفی است. فلذا هر فعلی از یک جهت مانند حروف است. نعت نیز از این قبیل است، یعنی یک معنای حدثی و وصفی دارد، و یک معنای نسبتی دارد که معنای حرفی است.
