درس خارج اصول استاد احمد عابدی
96/08/06
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: موضوع علم اصول
مقدمه
بحث در مورد این بود که ایا می توان موضوعی برای علم اصول فقه، تعریف نمود یا خیر. بیان نمودیم که موضوع علم اصول عبارت است از امور عقلائی، یا شرعی که در عملیات استنباط احکام، به کار گرفته می شود. برخی ادله، تفصیلی هستند (مانند دلالت یک روایت در یک مسئله) و بایستی در فقه بحث شوند و محل بحث آن ها اصول فقه نیست. حال اگر از دلیل به صورت اجمالی بحث شود (مثلا بررسی کلی روایت، نه این روایت خاص یا آن روایت خاص)، یا امور عقلایی و یا امور شرعی، می‌توان این گونه موارد را موضوع علم اصول فقه قرار داد؟ البته چند نکته‌ی حائز اهمیت این جا وجود دارد، ابتدا این که یک موضوع مطرح است و یا چند موضوع مطرح است؟، تعدد دارد یا وحدت؟، شامل همه ی مسائل اصول فقه می شود و یا نمی‌شود؟ و .... ابتدا باید ببینیم چه مواردی در اصول فقه مورد بحث قرار می‌گیرد. خیلی موارد است که جزو اصول فقه قرار دارد، اما الان در اصول فقه بحث نمی‌شود. به عنوان نمونه از اصیل ترین و قدیمی ترین کتاب‌های اصولی، کتاب "مختصر المنتهی الاصولی" ابن حاجب است. که عمده کتب اصول فقه امامیه و عامه بر اساس آن تنظیم شده است. بر اساس این کتاب چند مطلب را ذکر می‌کنیم که بررسی کنیم چه مواردی در اصول فقه هست ولی ما متعرض آن نمی شویم. به این دلیل این مطالب را هم نقل می‌کنیم که دانسته شود چه مطالبی در اصول فقه هست تا بتوانیم موضوعی را برای اصول فقه تعریف کنیم که جامع و شامل همه‌ی این موارد باشد. ابن حاجب آورده است:
"انّ المتأمل فی هذا العلم یجد فیه موضوعات تتعلق بعلوم شتّی، بعضها یرجع الی العقیده مثل عصمت الانبیا(ع) و حقیقت التکلیف، هل الکفار مکلفون بفروع الشریعه؟، حکم اهل الفَطْرَه، هل العقل کاف فی التکلیف و غیر ذلک من الامور العتقادیه وبعضها یرجع الی اللغه، اول من وضعها، هل یجری فیه القیاس، دلالات الالفاظ، عام و خاص و .... و معانی الحروف و ما الی ذلک من موضوعات کثیره تتعلق بااللغه... کما یجد فی هذا العلم العدیده من موضوعات متعلق بالبلاغت،.... کما کذلک یجد القاری کثیر من احکام الشریعه مثل تعریف الحکم التکلیفی و الوضعی و الصحت و الفساد و الأدا و الاعاده، و القضاء و سائر الاحکام المتعلقه بعلم الفقه، و ...... مراعات الشریعه لمصالح العباد فی العاجل و الاجل و هو ما اطلق علیه العلماءُ مقاصد الشریعه، و هو ما اضافه الامام شاطبی الی علم الاصول فی کتابه المسمی ب«الموافقات»"کسی که در اصول فقه دقت نماید، موضوعاتی را می‌یابد که با علوم دیگر هم مرتبط است. برخی مسائل مربوط به اعتقادات است مانند عصمت پیامبران و ...... و برخی مسائل اصولی به ادبیات مربوط است مانند بحث از لغات، مشخص کردن واضع، جریان قیاس در لغات و ....... بسیاری از مسائل علم اصول نیز متعلق به بلاغت است. همچنین خیلی از احکام شریعت در اصول فقه است، مانند تعریف حکم وضعی و تکلیفی و ........
از این موارد در این کتاب بسیار زیاد است، ایشان می فرماید حتی مواردی از هنر وجود دارد که در علم اصول فقه داخل است، مسائلی مرتبط با تاریخ است و آن ها هم در علم اصول وارد می شوند. آیت الله بهجت در کتاب خود، حتی رجال را نیز داخل در اصول فقه می‌داند و می فرماید: "موضوعی که برای اصول فقه ذکر می‌کنند، شامل مسائل مثل علم رجال یا تاریخ هم می‌شود." فلذا بایستی برای اصول فقه تعریف کرد که با همه‌ی این مسائل داخل در اصول فقه، سازگار باشد.
