استدلال به آیات، توضیح عبارت شیخ انصاری در رسائل/الإجماع المنقول بخبر الواحد /الأمارات

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /استدلال به آیات، توضیح عبارت شیخ انصاری در رسائل

حجیت خبر واحد

استدلال به آیات

توضیح کلام شیخ انصاری در رسائل

آیات شریفه‌ای که برای حجیت خبر واحد به آن‌ها استدلال شده است، مرور شد. شیخ در رسائل عبارتی دارد که در آخوند در کفایه اشاره نکرده است و چون در کفایه نیامده است، در کتاب‌های دیگر هم مطرح نشده است ولیکن عبارت شیخ انصاری مهم است.

کلام شیخ انصاری در رسائل، در چاپ‌های مختلف، مختلف است و شاید همین موجب شده است که آخوند در کفایه ذکر نکرده است چون معلوم نیست شیخ چه می‌فرماید.

شیخ انصاری فرموده است: ثم إن هذه الآيات، على تقدير تسليم دلالة كل واحدة منها على حجية الخبر، إنما تدل - بعد تقييد المطلق منها الشامل لخبر العادل وغيره بمفهوم آية النبأ - على حجية خبر العادل الواقعي أو من أخبر عدل واقعي بعدالته.

صحیح آن است که آنچه در بحث حجیت خبر واحد مفید است، مفهوم آیه نبأ است اما در این بحث منطوق آیه است که می‌گوید خبر فاسق را نپذیرید. مفهوم آیه نفر می‌گوید هر خبری حجت است اما منطوق آیه نبأ می‌گوید خبر فاسق حجت نیست و تقیید می‌زند.

آیا در حجیت خبر واحد که راوی باید عادل باشد، عدالت واقعی لازم است یا عدالت ظاهری کفایت می‌کند؟ در امامت جماعت، عادل ظاهری می‌تواند امام جماعت باشد. صحیح آن است که ملاک خبر عادل است اعم از ظاهری و واقعی.

بل يمكن انصراف المفهوم - بحكم الغلبة وشهادة التعليل بمخافة الوقوع في الندم - إلى صورة إفادة خبر العادل الظن الاطمئناني بالصدق، كما هو الغالب مع القطع بالعدالة.

آیه نبأ و بقیه آیات شریفه اگر می‌گویند خبر واحد حجت است، ولی نمی‌گویند خبر واحد عادل حجت است بلکه می‌گویند خبر واحد عادل مورد وثوقی که اطمینان آور باشد، حجت است.

فيصير حاصل مدلول الآيات اعتبار خبر العادل الواقعي بشرط إفادته الظن الاطمئناني والوثوق، بل هذا أيضا منصرف سائر الآيات، وإن لم يكن انصرافا موجبا لظهور عدم إرادة غيره حتى لا يعارض المنطوق[1] .

آنچه در ذهن شیخ است این است که از مجموع آیات استفاده می‌شود که خبر عادل واقعی مورد وثوق و ظن اطمینانی حجت است؛ به این دلیل که منطوق آیه نبأ می‌فرماید خبر فاسق را نپذیر. اگر برفرض خبر فاسقی اطمینان آور است، منطوق آیه می‌فرماید حجت نیست. به‌حکم انصراف می‌گوییم ادله به خبر عادل و مورد وثوق انصراف دارند. آیه نفر، اذن، کتمان و سؤال می‌گویند خبر واحد حجت است اما آیه نبأ می‌فرماید خبر عادل مورد وثوق و اطمینان حجت است.

انصرافی که شیخ می‌فرماید، به چه معناست؟ کلام شیخ تا چه حد قابل‌پذیرش است؟